Попов Семен Андреевич (Тумат) — поэт, суруйааччы, литератураны ырытааччы. Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай суруйааччыта (2014).
С помощью кнопки «Заказать книгу» можно сделать предзаказ документа в библиотеке. Уведомление о готовности заказа придет на указанный вами адрес электронной почты.
С помощью кнопки «Читать в ЛитРес» можно прочитать книгу бесплатно в электронной библиотеке ЛитРес, для этого нужно зарегистрироваться в ЛитРес через библиотеки города Якутска. Правила пользования ЛитРес здесь.
1944 сыллаахха олунньу 23 күнүгэр Булуҥ улууһугар Тумат нэһилиэгэр учуутал дьиэ кэргэнигэр төрөөбүт.
1973 с. — Саха государственнай университетын саха тылын уонна литературатын салаатын бүтэрбит.
1993 с. — Россия суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ. «Чолбон» сурунаал редакциятыгар очерк уонна публицистика салаатын редактора.
Бастакы хоһоонноро 1965 сыллаахха «Эдэр коммунист» хаһыакка бэчээттэммиттэрэ. Очеркаларын бастакы хомуурунньуга «Сылгы кистиир сыһыытыгар» 1981 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыт. 1994 сыллаахха Г. И. Макаров — Дьуон Дьаҥылы айар олоҕун туһунан чинчийиилэрэ бэчээтэммиттэр.
Биобиблиографический указатель, посвященный творчеству народного писателя, лауреата Государственной премии им. П. А. Ойунского С. А. Попова-Сэмэн Тумат.
Составители: Павлова Валентина Николаевна, Родионова Галина Семеновна
Семен Андреевич Попов-Сэмэн Тумат «Эһиги истиҥ, мин сэһэргиим» кинигэтин олоҕун бэлиэ тугэннэригэр олоҕуран эссе форматынан суруйда. Өйгө-сурэххэ хаалар үөрүүлээх да, хомолтолоох да түгэннэр хайдах баарынан кэпсэниллэллэр, онно олох кырдыга үрдүктүк тутуллар. Суруйааччы бу кинигэтигэр ааспыты анааран көрүүтэ, көрүдьүөстэр, кэрэ өйдөбүллэр уонна киһини өрө көтөҕөр сырдык юмордаах кэпсээннэр киирдилэр.
Кинигэҕэ суруйааччы араас кэмҥэ айбыт кэпсээннэрэ, публицистиката киирдилэр. Автор уус-уран айымныларга уустук сыһыаннаах үөлээннэхтэрин ис туруктарын көрдөрөр, онно мэлдьи дьыл түөрт кэмигэр баар таптал кыайар.
Бу кинигэҕэ Сэмэн Тумат тус олоҕун туһунан ойууламмыт.
В стихотворениях автора убедительной яркостью раскрываются проблемы размышления о жизни.
Сэмэн Тумат бастатан туран поэт быһыытынан биллэр. Хоһоон хомуруунньуга ааҕааччыны толкуйдатар суруйааччы киэн көрүүтүн сырдатар.
Оҕо сааһа уһук хотугу сир эйгэтигэр — Лаптевтар муораларын кытылыгар ааспыт суруйааччы манна олохтоох дьон, омугуттан тутулуга суох, санааларын күүһүнэн, ыраас майгыларынан-сигилилэринэн, бэйэ-бэйэлэригэр харыстабыллаах сыһыаннарынан, доҕордуу бэриниилээхтэринэн хайдахтаах да ыарахаттары туоруулларын итэҕэтиилээхтик көрдөрөр.
«Мууска быстарыы» диэн мүччүргэннээх сэһэҥҥэ арбааттан эмискэ түспүт улуу буурба быстах мууска балыксыттары туос тордуйалыы кум-хам тутан ылан, Хотугу муустаах байбал тоҥ болгуо бэлэһигэр кудулуччу илдьэн иһэрэ киһи уйулҕата хамсыах сиһилии сэһэргэнэр. Күн туллар, күһэнэ быстар бу уустук балаһыанньаттан босхолонорго киһи барахсан булгуруйбат өйүн-санаатын күүһэ, олоххо муҥура суох таптала, модун дьулуура төһүү күүс буолбуттара… Оттон «Улуу кыыл тыына» айымньыга икки ийэ уончалаах уолун иннигэр уктубут дьарамай саха дьахтара уонна хаар арбақыттан сана түөһүллэн тахсыбыт быыкаайык оболоох үрүн эһэ утары көрсөн баран, бэйэ-бэйэлэрин өйдөспүттэрэ айылҕа оҕолоро биир ситимнээхтэрин өссө төгүл сиэрдээхтик итэҕэтэр…
Публицист, поэт, прозаик, литературный критик, переводчик, заслуженный работник культуры РС (Я), лауреат Государственной премии РС (Я) имени П.А. Ойунского, лауреат Большой Литературной премии России, почетный гражданин Булунского и Чурапчинского улусов, член Союза писателей России Семен Андреевич Попов-Сэмэн Тумат является автором более 20-ти книг. В эти годы С. А. Попов-Сэмэн Тумат выпустил отдельными книгами переводы из трудов Омара Хайяма «Рубаи» и Конфуция «Луньюй» на якутском языке.
Сэмэн Тумат с беззаветной любовью рассказывает о мужественных жителях Севера. В силу уникального уклада жизни, граничащего с выживанием в экстремальных условиях, они нередко попадают в чрезвычайные ситуации, когда жизнь человека висит на волоске. Северяне с достоинством проходят испытания на прочность. У них слово не расходится с делом, а понятия «честь» и «совесть» ставятся превыше всего. Эти известные произведения в переводе на русский язык впервые печатаются отдельным изданием. Книга приурочена к 75-летию писателя.
Автор бу кинигэтигэр икки сэһэн уонна кэпсээннэр киирдилэр. Сэһэннэргэ хоту дойду олохтоохторун үлэлэрин-хамнастарын, бэйэ-бэйэлэригэр иһирэх сыһыаннарын, төрөөбүт айылҕаларын харыстааһыннарын, өбүгэлэрин абыычайдарын сиргэ-буорга тэпсибэккэ илдьэ сылдьалларын туһунан ойууланан көрдөрүллэр.
.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай суруйааччыта Семен Андреевич Попов-Сэмэн Тумат Саха судаарыстыбаннай университетын саха тылын салаатыгар үөрэммит сылларыгар биллиилээх литературнай кириитикка Е. П. Шестаков-Эрчимэн салайбыт «Сэргэлээх уоттара» диэн литературнай от түмсүүтүн биир көхтөөх чилиэна этэ. Оччолортон хоһоон суруйара, Өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттэнэрэ. Суруйааччы поэтическай айымньылара «Чуумпуга тереебут хоһооннор», «Дорообо, Арктика!», «Олох хатан кырдьыга», «Здравствуй, Арктика!» диэн кинигэлэригэр киирбиттэрэ. Сэмэн Тумат хоһооннорун бу хомуурунньуга 75 сааһын туоларынан сибээстээн тахсар.
Номохтор… Хаһан эрэ олорон ааспыт дьон дьылбалара, үтүө үөрэхтэрэ, холобурдара номох, үһүйээн буолан үйэлэргэ хаалар буолла5а. Бу баар олох, көлүөнэ ситимэ. Ааптар уһун сылларга истэн, сурунан хомуйбут номохторо үүнэр көлүөнэбэ, бүгүннү дьонно саха сиэрин холобура буолан түмүллэн бу кинигэбэ киирдилэр.
Сборник приурочен к 75-летию народного писателя Республики Саха (Якутия) Семена Андреевича Попова-Тумата. В сборник вошли повесть и рассказы о людях северного края, а также философские стихи, правдиво передающие душевные переживания автора.
Семен Андреевич Попов-Сэмэн Тумат оҕолорго суруйбут айымньыларын, саха уонна нуучча литератураларын сибээстэрин үөрэтиитин иһин Саха Республикатын П. А. Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэтинэн 2000 с. бэлиэтэммитэ.Сэмэн Тумат оҕолорго анаабыт сэһэннэрэ, кэпсээннэрэ саха төрүт майгытыттан, итэҕэлиттэн силис-мутук тардынар буоланнар ааҕааччыга бииһирэтэллэр. Оҕолорго сырдыкка дьулуһуу, кэрэҕэ тардыһыы өрүүтүн кыайар.
Сэмэн Тумат бу саҥа суруйбут сэһэнин оҕолорго анаата. Дьокуускай куоракка олорор Тоотук уол эһэтэ Кэлтээс оҕонньор ыҥырыытынан Лаптевтар муораларын хомотугар баар кууһа Арыытыгар сайылыыр. Хотугу сир уратылаах олоҕо-дьаһаҕа, тыйыс эрээри кэрэ айылҕата итэҕэтиилээхтик ойууланар. Бу дьикти дойду эриэккэс айылҔатын харыстааһын боппуруоһа айымньыга көтөҔүллэр. Кинигэ орто саастаах оскуола оҔолоругар ананар.
Сэмэн Тумат саха ааҕааччыларыгар кэпсээнньит быһыытынан биллэр. Автор айымньыларыгар норуот үһүйээннэрин, майгытын-сигилитин хайысхаларын мэлдьитин туһанар. Суруйааччы сана хомуурунньугар сиэр-майгы туһунан кэпсээннэрэ элбэх миэстэни ылаллар.
«Өс төрөөһүнэ» диэн философскай тосхоллоох сэһэнигэр киһилээх бөрөнөн олох уустук көстүүлэрин, айылҕаҕа, тулалыыр эйгэҕэ сыһыаны тыктаран көрдөрөр. Улахан саастаах оскуола оҕолоругар.
Автор кэпсээннэригэр тулалаан турар айылҕаны кэрэхсииргэ, көтөргө-сүүрэргэ аһыныгастык сыһыаннаһарга кыра ааҕааччыларыгар үтүө санааны үөскэтэргэ анаан суруйар. Кыра саастаах оҕолорго.
Саха норуодунай суруйааччыта Сэмэн Тумат урут буолбут дьикти түбэлтэлэри, ону кытары кыра сылдьан билбит айылҕа сокуоннарын, дьон икки ардынааҕы сыһыаннарын билиһиннэрэр. Кинигэ оскуола үөрэнээччилэригэр, учууталларга ананар.
Былыыр-былыр Кыыл Таба итии дойдуга олорбута. Онтон кини бу тыйыс тымныылаах, хабыс айылҕалаах Саха сиригэр хайдах кэлбитин билэбит дуо? Ол туһунан сиһилии Сэмэн Тумат номоҕор ааҕын. Ону тэҥэ К. Ушинскай «Хараҕа суох ат», филиппиннэр «Эмир уонна буйвол» остуоруйалара киирдилэр. Бу айымнылар эппит тылы толорорго, эппиэтинэстээх, тобуллаҕас өйдөөх буоларга үөрэтэллэр.
Семен Андреевич Попов-Сэмэн Тумат урукку сылларга тахсыбыт «Дьуон Данылы», «А. С. Пушкин уонна Саха Сирэ», «Эйгэ тардыта», «Эһиги истиҥ, мин сэһэргиим» диэн саха литературатын боппуруостарыгар сыһыаннаах суруйааччылар айар улэлэригор чинчийнилэрин салгыы бу үлэтинэн чинэтэр.Кинигэ ааҕааччы киэн эйгэтигэр ананар.
Кинигэҕэ саха суруйааччыларын айар үлэлэригэр араас сылларга оҥорбут этюдтара уонна олохторун сорох биллибэт өрүттэрин арыйар бэлиэтээһиннэрэ киирдилэр
Биллиилээх фронтовик-поэт, талааннаах тылбаасчыт баай ис хоһоонноох айымныларын ааптар дирин хорутуулаахтык ырытар, поэт олоҕун устук суолун сиһилии сээргиир. Кинигэ Дьуон Дьанылы төрөөбүтэ 100 сылын көрсө тахсар.
Поэт, публицист, кэпсээнньит, литературнай кириитик Егор Петрович Шестаков-Эрчимэн «Алгыс тылынан саҕаламмыт литература» диэн кинигэтэ урукку тахсыылартан улахан уратылаах. Ааҕааччылар кини араас биричиинэлэринэн эрдэ бэчээттэмэтэх ыстатыйаларын, ону сэргэ саха литературоведениетыгар оҥорбут дьоһуннаах ырытыыларын кытта билсиэхтэрэ. Кинигэ Эрчимэн төрөөбүтэ 80 сылыгар ананар.
Лингвист Семен Андреевич Новгородов Дьокуускайдааҕы реальнай училищеҕа үөрэнэр сылларыттан саха тылын үөрэтиигэ, национальнай маассабай суругу-бичиги айарга, төрөөбүт норуотун фольклорун хомуйууга уонна ону наука эйгэтигэр киллэрэргэ, бэйэтэ айбыт алпаабытынан үөрэх бастакы кинигэлэрин бэчээттэтиигэ утумнаахтык үлэлэспит, «Саха аймаҕы» салайсыбыт, Народнай учууталлар Бүттүүн Россиятааҕы съезтэригэр «Краткие сведения о якутах, их школы и их право на образование» диэн дакылааты аахпыт, оччолорго 21 эрэ саастааҕа, общественнай-политическай олоххо актыыбынайдык кыттыбыт киһи этэ. Кини бу үтүө дьулуурун Петербурга Илиҥҥи дойдулар тыыннаах тылларын факультеттарыгар үөрэммит, Саха АССР правительствотын суһал дьаһалларын толорсубут сылларыгар ситиспитэ, кылгастык да олорон аастар суолун-ииһин хаалларардыы үлэлээбитэ. Ааҕааччы С.А. Новгородов ханнык хайысхаларга турууласпытын бу оҥорбут хомуурбутуттан дьэнкэтик өйдүөҕэ.
Кинигэҕэ саха биллэр үгэһитэ, гражданскай уонна Аҕа дойду сэриитин кытыылааҕа С. А. Саввин-Күн Дьирибинэ төрөөбут 100 сылын көрсө, кини үгэлэрэ, хоһоонноро, фельетоннара уонна ахтыылара киирдилэр.
Бу кинигэҕэ сахалыы маассабай суругу-бичиги төрүттээбит лингвист С.А. Новгородов олоҕо, айбыт-туппут үлэтэ хаартыскаларга, суруктарга, докумуоннарга уонна ахтыыларга олоҕуран кэпсэниллэр. Ааҕааччы киэн эйгэтигэр ананар.
Кинигэҕэ Саха народнай суруйааччыта В. С. Яковлев-Далан уруу-хаан,
аймах-билэ, доҕор-атас, бииргэ алтыспыт дьоно, биир дойдулаахтарын
ахтыылара киирдилэр.
В книгу о народном писателе В. С. Яковлеве-Далане вошли воспоминания родных, родственников, близких друзей и земляков из Чурапчинского улуса
Саха норуодунай суруйааччыта Семен Андреевич Попов-Сэмэн Тумат Чурапчыттан төрүттээх саха суруйааччыларын киэн бэчээккэ сырдатыыга утумнаахтык улэлиир. Кини бу бэлиэтээһиннэрин лирик-поэт, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, прозаик, публицист, учуутал Алексей Спиридонович Бродников төрөөбута 100 сылыгар анаан суруйда. Кинигэ ааҕааччы киэн эйгэтигэр ананар.
Бу таһаарыы саха народнай суруйааччыта Николай Егорович Мординов-Амма Аччыгыйа төрөөбүтэ 100 сылын туолуутугар ананар. Кинигэ «Бырааттыы Мординовтар» музейдарын матырыйаалларынан оҥоһулунна. Ааҕааччы киэн эйгэтигэр ананар.
Бу томҥа Саха Республикатын народнай поэта Владимир Михайлович Новиков-Күннүк Уурастыырап лирикатын чулуу хоһоонноро түмүлүннүлэр. Сахалыы ураты сайаҕастык тыынар бу уйаҕас поэзия бүгүҥҥү да ааҕааччы сурэҕэр кэрэтик дьайыаҕа, төрөөбут дойду модун тапталынан сур эйэҕэстик кутуоҕа.
чинчийнилэрин салгыы бу үлэтинэн чинэтэр.Кинигэ ааҕааччы киэн эйгэтигэр ананар.
Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Иван Михайлович Павлов туһунан документальнай уочарка кинигэтэ кини тус бэйэтин сээргээһинигэр, бэлиэтээһиннэригэр уонна ол кэм докумуоннарын чахчыларыгар олоҕуран сурулунна. «Саллаат дьылҕата» кинигэ Аҕа дойду Улуу сэриитэ кыайыынан түмүктэммитэ 70 сылын көрсө тахсар.
Саха норуодунай суруйааччыта, публицист, чинчийээччи, Ceмен Андреевич Попов-Сэмэн Тумат Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии героическай тиэмэтигэр араас сылларга суруйбут ыстатыйалара, бэлиэтээһиннэр, хоһоонноро, поэмата уонна фашистскай Германия халабырдьыттарын утары кырыктаах кыргыһыыларга кыттыыны ылбыт фронтовик-суруйааччыларбыт туһунан матырыйааллар бу саҥа кинигэтитэр түмүлүннүлэр. Улуу Кыайыы 70 сылын көрсө тахсыбыт.
чинчийнилэрин салгыы бу үлэтинэн чинэтэр.Кинигэ ааҕааччы киэн эйгэтигэр ананар.
Семен Андреевич Попов-Сэмэн Тумат урукку сылларга тахсыбыт «Дьуон Данылы», «А. С. Пушкин уонна Саха Сирэ», «Эйгэ тардыта», «Эһиги истиҥ, мин сэһэргиим» диэн саха литературатын боппуруостарыгар сыһыаннаах суруйааччылар айар улэлэригор чинчийнилэрин салгыы бу үлэтинэн чинэтэр.Кинигэ ааҕааччы киэн эйгэтигэр ананар.
Конфуций үөрэгэ кытай цивилизациятын сайдыытыгар, национальнай өйө-санаата сүрүннэнэригэр уонна кытай норуотун түҥ былыргы үйэлэртэн халбаннаабакка тиийэн кэлбит сыаннастарын олохсутууга, кэлин бу хайысхаҕа философскай үөрэхтэр ситимнэрэ баар буолууларыгар тирэх буолбута, конфуцианство диэн аатынан киэҥник тэнийбитэ. Кини үөрэнээччилэрэ учуутал тус бэйэтин сибилээпиннэригэр олоҕуран, «Луньюй» (Тойонноон этиилэр уонна анаарыылар) диэн кинигэни түмэн таһаарбыттара.
Кинигэ нуучча Улуу поэта А. С. Пушкин төрөөбүта 200 сылын туолуутугар ананар. Бу үлэ А.С. Пушкин айымньыларын сахалыы тыла тылбаастааһын историятын түмэн биэриигэ бастакы холонуу буолар.
Түҥ былыргы төрүттээх, баай үгэстээх татаар литературата – Россия национальнай литератураларыттан биир инники күөҥҥэ сылдьааччылара уонна тэтимнээхтик сайдан иһээччилэрэ. Кинигэҕэ киирбит айымньыларга татаар литературата киэн ыырдааҕа, баай үгэстэрдээҕэ, дириҥ бөлүһүөктүү ис хоһоонноҕо, олох кылаан кыһалҕаларын уонна история дьиҥ кырдьыгын хорсуннук дьүһүйэрэ көстөр.