Уус-Алдан — Саха Сирин киин өттүгэр тайаан сытар улуус. Билиҥҥи көрүҥүнэн 1930 сыл тохсунньу 9 күнүгэр тэриллибитэ.
Киинэ — Бороҕон (7 тыһ. тахса киһи). Нэһилиэнньэлээх пууннара — 35, нэһилиэктэрэ — 22. Улууһу таарыйар улахан өрүстэр — Өлүөнэ, Алдан. Элбэх күөллэрдээх, олортон ордук улаханнара — Мүрү, Өнөр, Таргылдьыма.
Уус-Алдан улууһа саха уустарын икки ордук бөдөҥ холбоһуктарыттан (Хаҥаластары тэҥэ) биирдэстэрэ — Бороҕон ууһун сирдэрин ылар. «Бороҕон» диэн ааты түүрдүү-моҥуоллуу уустар улуу иллэрин терүттээччи Чыҥыс Хаан тахсыбыт бордьигин ууһун аатыттан сэдиптииллэр. Уйбаан Белолюбскай уонна Майаҕатта Бэрт Хара төрөөбүт улуустара.
1994 сыллаахха сайын саҕаланыытыгар Уус Алдан биир бөһүөлэгэр Н-тар диэн ыал 22 саастаах уолларын көрдөрөөрү Сайыына биһигини ыҥырдылар. Уоллара кэнники үс сылга күнүс дьиэтин иһиттэн тахсыбакка, хоһугар хатанан баран сытар эбит. Төрөппүттэрин да киллэрбэт. Халлаан хараҥардаҕына эрэ таһырдьа тахсар уонна ханна абааһылары көрсүбүтүн туһунан кэпсээн киирэр. Үс сыл устатыгар баанньык дьиэҥҥэ сылдьыбатах. Сууммат-тарааммат, ончу уларыттыбат, таҥаһа тырыттан хаалбыт, кир-хах бөҕө. Аҕата арыгылыыр буолбут, ийэтэ кыайан — утуйбат буолан эрэй бөҕөнү көрө сылдьар. Икки балта түүн аайы биирдик баттаталлар: кыра уҥуохтаах оҕонньор кэлэн наар кинилэри муомахтыыр. Уол аны, аҕатыттан сиргэнэр буолан хаалбыт — аҕам олорбута буолуо диэн олоппоско олорбот, туран эрэ аһыыр. Биирдэ эмэ илиитин суунаары гыннаҕына, мин иннибэр аҕам сууммута буолуо диэн, ийэтин ыҥыран сууннарар, ол кэнниттэн эрэ бэйэтин илиитин суунар.
Бу ыал иччитэх уһаайбалар икки ардыларыгар олорор эбит. Илиҥҥи уһаайба ыалларын уола үс сыллааҕыта бэйэтигэр тиийинэн өлбүт. Ол кэнниттэн абааһы буулаата диэн, атын бөһүөлэккэ көһөн хаалбыттар. Арҕаа өттүнээҕи уһаайба ыала икки сыллааҕыта саҥа дьиэ туттан киирэн, сыл аҥаара кыайбат олорон баран, «эмиэ абааһы буулаата» диэн атын бөһүөлэккэ көспүт.
Чинчийэн көрбүппүт-арҕаа ыал саҥа дьиэтин сүүрбэччэ миэтэрэ кээмэйдээх «өлүк» сир ортотугар туттубут эбит. Ол «өлүк» сир сүүрээнэ Н-тар дьиэлэрин нөҥүө ааһар. Аны, H-тар дьиэлэрин ойоҕоһунан, уһаайбаларын курдаттыыр отучча миэтэрэ усталаах уонна 4-5 миэтэрэ кэтиттээх иккис «өлүк» сир баар. Бу «өлүк» сир сүүрээннэрэ Н-тар дьиэлэрин уонна илиҥҥи уһаайба дьиэтин нөҥүө ааһаллар эбит.
Бу икки «өлүк» сири «сабан», бу үс уһаайба тутууларын ыраастаан баран, биир эрэ психотерапевтическай сеанс оҥордубут уонна куораттаатыбыт.
Ыһыах саҕана ийэтэ кэлэн, уолун туһунан үчүгэй хамсааһын буолан эрэр диэн кэпсээтэ. Уол ыраастаныы кэнниттэн сарсыҥҥы күнүгэр суунуу-тарааныы бөҕө буолбут. Таҥаһын-сабын сууммут. Үһүс күнүгэр хоһун сүгэнэн кыһыахтыы-кыһыахтыы сууйбут. Онтон күһүн балаҕан ыйыгар ийэтэ кэлэн, үөрэн-көтөн кэпсиир: «Уолум олох уларыйан хаалла. Саҥа таҥас-сап таҥнан-симэнэн нэһилиэкпит, улууспут, оннооҕор Дьокуускай ыһыахтарыгар сырытта. Сайын от бөҕөнү оттоото уонна соторутааҕыта «Нива» массыына атыыласпыппытын бэйэтэ ыыта сылдьар. Бэстээххэ диэри миигин аҕалан баран, дойдутугар төнүннэ».
Төрүт матырыйаал: Өлүк сир //Кыым.-2020.-Алтынньы 15 күнэ.-С.42.
Биирдэ, балыыһаҕа бииргэ сыппыт кыыһым кэпсээн турардаах: Уус-Алдан Мындаабатыгар буолбут түбэлтэ үһү. Эдэр кыыс икки сыллата төрөөбүт кыргыттардаах буолан, дьиэҕэ олорор эбит. Аҕалара хойукка дылы үлэлиир. Онон устар күнү быһа бэйэлэрэ эрэ олороллор. Биир кыһынны киэһэ, уоттара баран, чүмэчи уотугар чэйдээри олордохторуна, ийэлэрэ тэрээһэҕэ тахсыбыт, арай кыргыттара ытаһыы бөҕө буолбуттар. Онно доҕоор, арай, оҕолорун ытыылларын быыһыгар эр киһи саҥата “ытааман!” диэбит. Кыыс дьиэҕэ биирдэ баар буолбут, оҕолоро куттаммыттар ахан. Остуолга астарын тардан чэйдээри, килиэп быһа турдаҕына: «Маама, кэннигэр ити ханнык дядя турарый?» — диэн улахан кыыһа ыйыппытыгар, ийэ сүрэҕэ тохтуу сыыспыт: “Ханна?” — диэн эргийбитигэр ким да суох, ылы чып хабыс харана эбит. Кыыһа «Ол хоско барда», — диэбит. Дьэ манна эдэр дьахтар этин сааһа аһыллыбыт, унуохтара халыр босхо салыбыраспыттар. Ити түбэлтэ кэнниттэн, ити дьиэттэн көспүттэрэ. Кэлин билбиттэрэ, ити дьиэ хаһаайына, дьиэтигэр бэйэтигэр тиийиммит эбит.
Төрүт матырыйаал: Борук-сорук : түбэлтэтэ кэпсэтиэх : [«Куо» сурунаалтан хомуурунньук / бэлэмнээтэ Елена Иванова ; Алдан Лукачевскай ойуулара]. — Дьокуускай : Удьуор, 2013-. — 22 см. Кн. 2: Абааһы кинигэтэ. — 2016. С. 120.
Таҥха кэмэ этэ. Мин убайбынаан уонна табаарыс кыргыттарбынаан бүлүүһэ сүүрдэ барарга быһаарынныбыт. Бу Уус-Алдаҥҥа буолбута. Онно үөһээ, сыыр үрдүгэр, биир учаастак баара, дьэ онно, урут былыргыттан саҕалаан билинҥэ диэри, киһи уҥуоҕун таһаараллар. Олбуорун иһигэр буудка баар этэ, арааһа водоканал киэнэ быһыылааҕа. Дьэ, ол күлүүһүн биир кыыспыт аҕатыттан ылан кэлэн, киирэн оностон олоронунан, хайалара эрэ өлбүт эбээтин ынырда. Араас элбэҕи ыйыталаһа олордубут, онтон убайым: “Үөннүрэҕит, ким эрэ соһор” диэт да, — “Бааргын биллэр”, — диэччи буолла. Арай, бүлүүһэбит тохтоон хаалла уонна аан диэкиттэн маҥан сап төкүнүйэн кэллэ. Кыргыттар күлсэн бардылар, мин олох, ынырыгын куттанан, санарбат да буоллум. Күлсэн баран биир аҕа саастаах кыыс эмиэ иккистээн ыйытта: “Ханна, ким кэннигэр тураҕын?” — диэтэ. Өр-өтөр буолбата, уһун өрүллүбүт суһуоҕа аргыый аҕай туран кэллэ ээ! Биһиги харахпыт быччаһан, эппит-хааммыт тонон, дьэ, “бабат” диэбиттии, бары таһырдьаны былдьастыбыт. Били күлсүбүт кыргыттар ытаһыы-хаһыытаһыы бөҕөтө, убайбынаан дьиэбитигэр хайдах кэлбиппитин өйдөөбөккө да хааллыбыт. Сарсыныгар, уоскуйан баран бары көрүстүбүт уонна ол баттаҕа турбут кыыспыт дьоно ынырбыттарыгар, онно тиийбиппит кыыспыт олох тылыттан матан, сатаан санарбат буолан олорор эбит, мөҕүллүү бөҕө. Онтон, аҕыйах хонон баран, ол буудка харабынайа ынырталаан ылан атаартарда, абааһыбытын төрүт да атаарбакка куоттахпыт дии, ол эрэ кэнниттэн баттаҕа турбут кыыспыт санарар буолта. Ити түбэлтэ кэннэ бүлүүһэ, таҥха диэтилэр да, олох тилэхпин эрэ көрөн хаалаллар!
Төрүт матырыйаал: Борук-сорук : түбэлтэтэ кэпсэтиэх : [«Куо» сурунаалтан хомуурунньук / бэлэмнээтэ Елена Иванова ; Алдан Лукачевскай ойуулара]. — Дьокуускай : Удьуор, 2013-. — 22 см. Кн. 2: Абааһы кинигэтэ. — 2016. С. 262.
Тайыла ойуун Бахсыттан Курбуһахха кыратыгар иитиллэ кэлбит. Онуоха бахсылар киниэхэ Дьэбилиттэ диэн алааһы энньэ гынан, арааран биэрэллэр. Тайыла олорбут олоҕун устатыгар биир уол оҕолооҕо үһү. Кини ол Курбуһахха кэлэн сүрдээх үчүгэйдик олорор, эдэр бэйэтэ кырдьар.
Оччолорго Бахсыга Намыыска кинээстээн олороро үһү. Биирдэ ол кинээс Тайылаҕа кэлэр уонна:
— Эн төрөөбүт сирин Бахсы. Онон алааскын араартаран, бэйэн дойдугар илдьэ бар. Быйыл төнүннэххинэ сөп, — диир.
Тайыла:
— Сааһым тухары манна үчүгэйдик олордум. Онон бу дойдуттан арахсыбаппын. Эһиэхэ барбаппын.
Намыыска көһүтэн көрөн баран, Тайылаҕа иккиһин кэлэр:
— Биһиги сирбитин ылан кэлбитиҥ. Онон бу сирбит курбуһахтар киэннэрэ буолар. Онон бэйэҥ сиргэр-дойдугар быйыл хайаан да төнүн.
Тайыла ойуун барбат. Ити кэнниттэн сотору буолаат, кырдьаҕас улаханнык ыалдьар. Уолугар туһаайан:
— Мин биир нэдиэлэнэн өлөрүм буолуо. Намыыска сирин ыла хайаан да кэлиэҕэ. Мин өллөхпүнэ, миигин Курбуһахтан тахсар Бахсылыыр суолга сыыр үрдүгэр араҥастаар. Кэлэн, бука, баайбыт хомускун былдьаһыа. Эн талахта быһаҥҥын, ону эриэннээр уонна мин уҥуохпун таһыйаар, мин хайаан да көмөлөһүөҕүм, — диэн, кэ- риэс-хомуруос тылларын этэр. Аҕата өлбүтүгэр уол барытын кини эппитин курдук дьаһайар. Күһүн Дьэбилиттэ алаас хомуһун баайар.
Арай уол көрдөҕүнэ, биир сарсыарда халлаан сырдыыта уонча көлөлөөх уонча киһи кэлэн, күөл хомуһун ходуйа-ходуйа, тиэйэ сылдьаллар эбит. Уол сүрдээҕин кыыһырар уонна сүүрэн тиийэн тиэйиллибит хомустары тиэритэ кэйиэлиир. Онуоха Намыыска кинээс уолу туттаран ылар уонна эбиитин кырбатар. Ыыппыттарыгар уол баран, талах маһын эриэнниир, аҕата эппитин курдук, тиийэн, араҥаһы таһый да таһый буолар. Ол быыһыгар:
— Аҕам эрэ буолларгын аһын, харыһый, абыраа, алдьархай бөҕө ааҥнаата, кинээс кэлэн күөлүм хомуһун ходуйан ылла, эбиитин тутан ылан дэлби кыр- батта. Хомуһуҥҥун киллэр, абааһыларгын таһаар. Кинээстэн иэһи иэс курдук иэс- тэс, — диир. Этиэҕин этэн, саҥарыаҕын саҥаран баран дьиэлиир.
Арай эмискэ былыргы тимир мэһэмээн тыаһын курдук тыас тыаһаабыт да, эмискэ холорук буолан тиийэн, хомус ходуларын ыһан күдээриппит. Ол кэннэ күөл ортотунан нөҥүө биэрэк диэки бара турбут. Намыыска ол кэлиитигэр дьабака бэргэһэлээҕэ үһү, ол онтун холорук илдьэ барбыт. Көрдүү сатаабыттар да, булбатахтар. Онон бииргэ кэлбит дьонуттан саал былаат уларсан бааммыт. Илдьэ кэлбит көлөлөрүнүүн нэһиилэ дьиэлээбиттэр.
Онтон ыла Намыыска Курбуһахха сылдьыбатаҕа үһү. Онон алаас Курбуһах туһатыгар хаалбыт.
Нөҥүө күһүнүгэр кинээс бэйэтин дойдутугар саалана сылдьыбыт. Ол сылдьан төҥүргэскэ биир дьабака бэргэһэни көрөр. Ону ылаары төҥүргэскэ чугаһыыр, онто ырааттар-ыраатан иһэр. Аны, батыстаҕын аайы өйүкү-төйүкү буолан иһэр эбит. Кэнникинэн өйүн сүтэрэн, букатын да иирэр. Ол бэргэһэтин атын дьон Сылан сирин ааһан баран, булан ылбыттара үһү. Оттон Намыысканы дойдутугар илдьэн, хаайыы охсон, хаайаллар. Онно сүрдээх өр сытар. Ол сытан харытын кэрбэммит. Онон уҥуоҕа килэҥнии, иҥиирэ килбэҥнии сылдьар буолар. Оннук үтүөрбэккэ, хаайыытыттан босхоломмокко
сытан өлөр. Ону Бахсыга көмпүттэр. Көмөллөрүгэр үүт кэрэ аты сииллэр.
Кэлин ол Намыыска тыыннаах абааһы буолта үһү. Бахсыга киэһэ, сарсыарда хараҥаҕа дьон мээнэ кэлбэт-барбат, сылдьыбат буолтар. Оҕо-дьахтар доҕор киһитэ суох, бэл, сырдыкка да быкпат тэҥэ буолбут.
Намыыска абааһыта үүт кэрэ аттаах сылдьара үһү. Кини бастаан сылгылыы кистиир, онтон бабыгыраан баран хаһыытаатаҕына, көмнөх түһэрэ үһү. Ол иһин кини абааһытын суох гынаары ойуун бөҕө кыырбыт, аҕабыт бөҕө ыллаабыт да, абааһыта иһийбэтэҕэ үһү. Кэнники, алта уонча сыллааҕыта эмиэ, Курбуһахха үүт кэрэ аттаах киһи хаһыытаан баран, атын сүүрдэн, киһини эккирэтэрэ үһү.
***
Укарыкыга (Курбуһах сирэ) биир сайын икки ыал дьукаахтаһан олорбуттар. Онно түүн аайы аттаах киһи кэлэн, сүгүн утуппата үһү. Ол иһин эр дьон онно-манна ыраах үлэлии барбакка, дьиэлэрин чугаһыгар үлэлиир буолбуттар. Киэһэ бары ампаарга тахсан утуйар идэлэнэллэр.
Укарыкыга биирдэ Дьүгүөр Күүлэйэп диэн киһи күһүн уу ото оруу кэлбит. Киэһэ ампаарга илдьэ тахсаары гыммыттарыгар: «Эбэбэр кэлбит-барбыт, хоммут сирим этэ. Онон уот иннигэр орон тардан баран сытыам», — диэн буолуммат.
Дьиэлээхтэр ампаарга тахсан, олунан кэбиһэллэр. Дьөгүөр уот иннигэр оронун оҥостор. Сытарын кытта сотору ыһыы-хаһыы бөҕө буолар. Онтон иһиттэҕинэ, ат туйаҕын тыаһа битигирээбит да, бүтэйин үрдүнэн түһэр, аты сэргэҕэ аҕалан баайаллар.
Ампаарга сытааччылар иһиттэхтэринэ, дьиэ аана тыаһаабыт, иһирдьэ сүрдээх охсуһуу тыаһа буолар. Түүнү быһа иһиллии сыталлар. Арай сарсыарда халлаан сырдыыта дьиэ аана «хап» гына сабыллар тыаһа иһиллэр. Киһи атаҕын тыаһа сэргэҕэ тиийэн атын сүөрэр да, арҕаа диэки тэбиннэрэр.
Дьиэлээхтэр ампаартан киирэн көрбүттэрэ: Дьөгүөрдэрэ көппөҥнүү эрэ сытар буолар. Сонно, өр буолбакка, кини өлбүтэ үһү. Онон кини туохтан, кимтэн өлбүтэ биллибэккэ хаалар. Ону Намыыска кинээс абааһыта сиэбитэ буолуо дииллэр.
Төрүт матырыйаал: Күлүк-2 : олоххо буолбут түбэлтэлэр : хомуурунньук ; хомуйан оҥордо Н. В. Кычкин. — Дьокуускай : Ситим -медиа, 2021. С.9.
Бу түбэлтэ мин олорор улууспар Арыылаахха буолбут. Урут дьон ыраах ырааҕынан бытанан олороллоро. Биир алааска биир ыал көһөн кэлбит, ол дьиэлэрэ Чыппыан диэн өлбүт убайдарын киэнэ эбит. Бастаан син ыал курдук олорбуттар, сотору кэминэн көстүбэт абааһылар аймаабыттар, астарыгар ынах сааҕын энин куталлар эбит, ынахтарын быаларын сүөрэ кээһэллэр. Кэтээн көрөн үстэр эбит диэн быһаарбыттар, киэһээҥҥи айылыктарыттан хайаан да үс сиргэ өлүүлээн, оһох кэннигэр уураллар эбит. Оннук гымматахтарына түүнүн сүгүн утуппаттар, тон сылгы сааҕынан быһыта быраҕаттыыллар. Араас ньыманы барытын боруобалаабыттар, олох кыһамматтар, эбии сэтэрээбиттэр. Кырдьаҕастар сүбэлэринэн сүөһүлэрин туомтуу баайар буолбуттар, ону абааһы сатаан сүөрбэт эбит. Онтон сылтаан бу ыал олоҕо огдолуйан барбыт. Куттаҕаһа суох дьону аҕалан хоннороллор эбит да, сотору атахха биллэрэллэр. Биир куттаҕаһа суоҕунан аатырбыт киһини ыныран хоннорбуттар, ол ама да абааһы буолларгыт сүгүн утутуҥ диэн этиһэ сыппыт. Кырдьык аҕыйах кэмҥэ тохтообуттар, онтон эмиэ саҕаламмыт, ордук икки хараҕа суох эбээлэрин быыс нөҥүө талаҕынан тэһитэ кэйиэлээбиттэр. Сотору чугастааҕы сайылыкка көспүттэр, ол баран иһэн кэннилэрин хайыспыттара, дьиэ үрдүгэр үс хара кулүктэр көрөн аҕай тураллар үһү. Көспүт сирдэригэр, үс-түөрт хоноотторун кытта, абааһылара эмиэ баар буолбуттар. Дьиэлээх хаһаайын ыксаан, Кыыстара диэн бэйэтин кэмигэр аатыра сылдьар ойууну аҕалан, кыырдарар. Ойууннара кыыран бүтэн баран этэр: “Сахсырҕа буолан аан холуодатыгар саһан сыталларын нэһиилэ буллум, улахан абааһы эһиги убайгыт Чыппыан үөрэ, — диэбит, — атыттара айан абааһылара. Чугастааҕы күөл аннынааҕы чөҥөчөккө баайдым, өскөтүн, чөҥөчөктөр күөлү туораан курааннахха таҕыстахтарына, абааһылар сөллүөхтэрэ, эбэтэр өр буолан баран, дьабыннарыгар көтүөхтэрэ”, — диэбит. Ол кэннэ, кырдьык, абааһылар сүппүттэр.
Төрүт матырыйаал: Борук-сорук : түбэлтэтэ кэпсэтиэх : [«Куо» сурунаалтан хомуурунньук / бэлэмнээтэ Елена Иванова ; Алдан Лукачевскай ойуулара]. — Дьокуускай : Удьуор, 2013-. — 22 см. Кн. 2: Абааһы кинигэтэ. — 2016. С. 222.
2007 сыл саас коллегабын Мишканы кытта, Уус-Алдан Тулунатыгар кэрийэ кустуу бардыбыт. Үрэҕи батан, алаастарынан эргийэн кэлиэхтээх этибит. Утары дьону көрсөн кэбиһэн, Чубучааны диэн уруккута сайылык алааска барар буоллубут, сирбит икки көс курдук ыраах буолуо. Дьэ, өр да өр хааман, киэһэ сирбитигэр тиийдибит, биир да куһа суохпут. Аны таҥаспыт чап-чараас, төннүөхпүтүн халлаан хараҥаран эрэр этэ. Биир сэнэх соҕус туруктаах, ол даҕаны түннүгэ суох, аана ситэри сабыллыбат, оһоҕо эрэ баар дьиэни булан, уот оттон, ас дуоммутун аһаан олордохпутуна, Өнөр диэн бөһүөлэк уола тиийэн кэллэ, эмиэ саалыы сылдьар. Үһүөлэстибит. Борук-сорукка баран уулары көрдүбүт да, кынат эрэ тыаһын иһиттибит. Дьиэбитигэр тиийэн оһох эбэн, термозтан чэй иһэн баран, сырдыар дылы утуйарга сананныбыт. Дьиэ түннүгэ суох буолан тыал күүлэйдии сылдьар, оһоҕу отун да отун. Уолаттарым уот аттыгар наара оҥостон сыттылар, мин түннүк анныгар оҥоһуннум, тоҥо -тоҥо утуйбута буоллум. Арай эмискэ уһуктан кэллим, сытан эрэ уум быыһынан көрдөхпүнэ, түннүгүнэн икки киһи таһырдьаттан дьиэ иһин өҥөннүү тураллар эбит, дьонум туран сылдьаллар дуу диэн оһох диэки көрбүтүм олох да утуйа сыталлар. Түннүк диэки хайыспыппар төбөлөр сүтэн хааллылар. Куттанан туран кэллим, дьонум эмиэ уһугуннулар, кэпсээбиппэр уолаттар эмиэ сэрэхэчийэн барыахха диэн буолла. Борук-сорукка оннук тахсан бардыбыт. Кэлин аҕыйах хонон баран, ол дьиэҕэ биир булчут икки табаарыһын ытан өлөртөөн кэбиспит этэ, онно биттэммиттэрэ эбитэ буолуо дии саныыбын .
Төрүт матырыйаал: Борук-сорук : түбэлтэтэ кэпсэтиэх : [«Куо» сурунаалтан хомуурунньук / бэлэмнээтэ Елена Иванова ; Алдан Лукачевскай ойуулара]. — Дьокуускай : Удьуор, 2013-. — 22 см. Кн. 2: Абааһы кинигэтэ. — 2016. С. 31.
Биир күһүн, 11 кылааска тахсарбар, Алыһардаах диэн күөлгэ от лааҕырыгар буолбут түбэлтэ. Онно биһиги икки биригээдэ буолан оттуу тахсыбыппыт. Былыр ол күөл үрдүгэр турбут дэриэбинэ дьоно куһаҕан ыарыыттан ыалдьан бары өлбүттэр, онно биир улахан ойуун эмиэ өлбүт эбит. Көмүллүбүт унуохтара билигин да баар. Биһиги тиийээт, оройдотон, айдаан-куйдаан, мэниктээн бөҕө буоллубут. Тиийбит күммүт сарсыныгар туспа балааккаҕа сыппыт кыргыттар түүн дүҥүр тыаһын иһиттибит диэтилэр. Бастаан киһи уҥуоҕун диэки, онтон күөл кытыыгар иһиллибит. Ону ким да итэҕэйбэтэ, чэ ол курдук ааста кыргыттар бэйэлэрэ да “мээнэ” дии санаатылар быһыылаах. Эмиэ айдаан-куйдаан буолан ол күнү атаардыбыт. Дьэ киэһэ буолла, халлаан хараҥарда. Оҕолор бары мунньустан биһиги уолаттар балааккабытыгар хаартылыы олордубут. Арай, ол олордохпутуна, учууталбыт киирэн кэллэ, ыксаабыт аҕай, ытамньыйбыт, туох эрэ тыаһын иһиттим диэтэ. Биһиги, ыксаабытын көрөн баран саллан хааллыбыт, утуйуохха диэн буолла. Кыргыттар балааккаларыгар бардылар, биһиги спальниктарбытыгар киирэн сыттыбыт. Биһиэхэ икки кыыс куттанабыт диэн хоно киирдилэр. Дьэ сыттыбыт, уу-чуумпу буолла. Арай эмискэ ыппыт үрэн барда. Аан аттыгар сытар уолу тахсан көр диэтибит. Киһи уҥуоҕун диэки көрө-көрө үрэр диэтэ. Хас эмэ мүнүүтэ үрдэ, онтон ыппыт ынырык куһаҕаннык ыйылаан барда, олох улаханнык туохтан эрэ куттаммыт курдук уонна балааккабытыгар төбөтүн уган баран сытта, киллэрэ сатаатыбыт да киирбэтэ. Онтон буута быстарынан күрээн хаалла. Эмиэ уу-чуумпу буолла, арай, эмискэ балааккабытыттан чуп- чугас дорҕоонноох баҕайытык дүҥүр “БОҤ” гына түстэ. Дьэ уонна охсон киирэн барда “БОҤ! БОҤ, БОҤ” диэн түргэтээн-түргэтээн иһэр, тарбаҕынан эҥин охсор быһыылаах, “ТРР! ТРР!” диэн баран, “БОҤ” диэн бүтэн хаалар. Ол охсоругар олох балаакканы эргийэ сылдьар. Онтон, охсон бүтэн баран, төгүрүччү саҥа охсуллубут отунан сүүрэр курдук сүүрэлиир. Онтон эмиэ охсон барар. Биһиги бары истэн баран сытабыт, этим барыта уу чаккырас, саатар биир кыыс мин аттыбар сыппыта уонна ынырык куһаҕаннык ытыы сытар. Чэ ол курдук халлаан сырдыар дылы “ойууммут” барбата. Халлаан син сырдаата, үөл-дьүөл буолла, дьэ онно тыаһа ырааттар ыраатан сүтэн хаалла. Эмиэ уу-чуумпу сатыылаата. Онтон, ыраах, тыа саҕатыгар аны дьахтар ыллыыра иһилиннэ, тугу ыллыыра олох биллибэт этэ. Оҕолор эҥин күлсэллэрэ иһиллэр. Ол курдук ынырык уһун түүн буолан ааспыта. Сарсыныгар барыларыгар кэпсээбиппит, ким да истибэтэх этэ. Онтон бары сирбитин-уоппутун аһатан, бырастыыласпыппыт. Ол кэнниттэн хата истибэтэхпит.
Төрүт матырыйаал: Борук-сорук : түбэлтэтэ кэпсэтиэх : [«Куо» сурунаалтан хомуурунньук / бэлэмнээтэ Елена Кузнецова ; Алдан Лукачевскай ойуулара]. — Дьокуускай : Удьуор, 2013. С,18.
Атын улуустар кутталлаах кэпсээннэрин
Борук-сорук : түбэлтэтэ кэпсэтиэх : «Куо» сурунаалтан хомуурунньук / бэлэмнээтэ Елена Кузнецова. — Дьокуускай : Удьуор, 2013. — 160 с.
Борук-сорук : Түбэлтэтэ кэпсэтиэх-2 : абааһы кинигэтэ : «КУО» сурунаалтан хомуурунньук / бэлэмнээтэ Елена Иванова. — Дьокуускай : Удьуор, 2016. — 274 с.
Кыым.-2020.-Алтынньы 15 күнэ.-С.42.
- Күлүк-2 : олоххо буолбут түбэлтэлэр : хомуурунньук ; хомуйан оҥордо Н. В. Кычкин. — Дьокуускай : Ситим -медиа, 2021. — 92 с.
- Выставку подготовила: Федорова И.Г.,
- главный библиотекарь