Сэрии сылларыгар Өндөрүүскэ уонна Көстөкүүн (Килээдэ) диэн дьон Дьааҥы сиригэр бултуу тахсыбыттар. Эргэ, быраҕыллыбыт өтөҕү сөхсүтэн үүтээннэммиттэр. Балаҕан сэнэх соҕус биллэрик ороннордоох, оһохтоох эбит.

Биһиги дьоммут олохторун булан, оҥостон хас да күн бултаабыттар. Биир күн эмиэ бултаан баран, балаҕаннарын хараҥаҕа булбуттар. Өндөрүүскэ көмүлүөк оһоххо куруҥах маһы толору симэн отто охсубут, сотору буолаат, балаҕан иһэ сандаара түспүт. Көстөкүүн сээкэйин бэрийэнорон диэки баран иһэн: «Хайа,бу тугуй?» — диэн саҥа аллайа түспүт. Өндөрүүскэ тиийэн көрбүтэ, Көстөкүүн түүрбэккэ хаалларбыт тэллэҕэр көтөр уйатыгар маарынныыр бэргэһэ саҕа кээмэйдээх уйа оҥоһуллубут. Өндөрүүскэ урут чөчүөккэ итинник уйа туттарын туһунан ханна эрэ истибитин өйдүү биэрэн: «Ээ, доҕоор, ньааныска уйата буолбатах дуо?» — диэбит. Киһитэ, уһуну-киэҥи толкуйдуу барбакка, кыыһырар санаата баһыйан, хаана оргуйа түспүт да: «Өссө киһи таҥаһыгар уйа туттубут буола-буола!» — диэт, ыстанан тиийэн, уйаны сиргэ тоҕо хаһыйан кэбиспит. Онто ыһыллан өрө бурҕаҥныы түспүт. Өндөрүүскэ көрдөҕүнэ, араас бөх-сах, сиэл, кыл, от уонна балай эмэ таҥас кырадаһына үһү. Тэйэ хааман баран дьээбэлэнэн: «Ити, арааһа, сыыһа сиргэ харайдыҥ. Баҕар, эйигин кытта хоонньоһоору, анаан-минээн эн ороҥҥор уйа туттубута буолуо. Хайдах гынарын көрүө этибит дүү биэрэн: буоллаҕа дии», — диэн күлбүт. Моһуокка ылларбыт Көстөкүүн: «Киһини күлүү гынаргын эрэ билэҕин!» — диэн кыыһыран, буугунаан кэбиспит. Аһаан-сиэн баран, улаханы тугу гыныахтарай, утуйарга тэриммиттэр. Балайда сээбэҥнээн сыппахтаан баран, сылаалара таайан утуйан хаалбыттар.

Ити итинэн ааспыт. Умнуллан хаалбыт. Булчуттар атын туох да иҥэ-дьаҥа суох этэҥҥэ кыстаан, былааннарын толору бултуйан, дойдуларыгар эргиллэн кэлбиттэр. Көстөкүүн кэргэннэнэн, дьиэлэнэн-уоттанан эмээхсинин кытары саастарын моҥоон өлбүттэрэ. Арай кыайан оҕоломмотохторо. Ону Өндөрүүскэ Көстөкүүн ньааныска уйатын алдьаппытын кытта сибээстиирэ. «Иччитэх, туох да суох балаҕаныгар хантан итиччэ элбэх таҥас кырадаһынын булара буолла? Уруккуну ууруна сылдьара дуу. Биһиги, эр дьон, туох таҥаһын кырыйыахпытый, сиэллэммэт-туһахтаммат да этибит», — диэн кэлин муодар- спыт.

ЛЬВОВ, Суотту.

Төрүт матырыйаал:  Ньааныска уйата/ А.Львов//Кыым.-2020.-Сэтинньи 5 күнэ.-С.42.

Былыр Дьааҥыга Сартан диэн нэһилиэккэ Үнкүү Дьэкиимэп диэн оҕонньор олорбуту үһү. Ол оҕонньор туох эрэ дьиэктээҕэ эбитэ үһү. Хаһан да сылдьыбатах, харахтаан көрбөтөх сирдэригэр чуо хааман тиийтэлиир эбит.
«Тугу кэпсииллэрий? Кырдьыктара дуу, сымыйалара дуу? Чахчы, оннук сайылык баара буолуо дуо?… — диэн, биирдэ анаан-минээн Хопто сайылыгар айаннаабыт. Хаһан да үктэнэн көрбөтөх дойдутугар барарыттан кыратык да толлон ылбатах. Сиһи быһа түһэн истэҕинэ, утары олус дохсун буурҕа түспүт. Хара күүһүнэн бара сатаан баран, сүгүннээмээри гынна диэн, саллан төннүбүт. Кэлин дьоҥҥо: «Дьиибэ дойду эбит. Чугаһаппата», — диэбиттээҕэ үһү.
Үҥкүү Дьэкиимэп ийэлээх аҕата эрдэ өлөн хаалбыттар. Балта «убайым Дьэкиимэп дэриэтинньиги кытта тугу эрэ былдьаһан тахсар» диэн кэпсээн, дьонун улаханнык соһуталаабыт. Сотору буолаат, аны Үнкүү Дьэкиимэп букатын да атах балай баран хаалар буолбут. Биирдэ ол курдук сылдьан эрэ, ыкса күһүн быһыкка уу сүүрэ сытар сиригэр охтон түспүт. Кыайан тахсымына, мууска хам тоҥон хаалбыт. Үлэлии сылдьар нууччалар көрөн, хоҥнорон ылбыттар. «Өлбүтэ ырааттаҕа… Аны кэлэн аһыйан, харыһыйан да туһата суох» диэн массыына кэннигэр быраҕан кэбиспиттэр. Ириэрэн, көрөн-харайан тиһэх суолугар атаарыахтара диэн тута кулуупка илпиттэр. Бу сатана кулуупка, сылааска киирээт, хараҕын аспыт. Итиччэ бэйэлээх тоһуттар тымныыга сытан өлбөтөх. Ириэрбиттэрин кэннэ киһилэрэ маннык кэпсээннээх буолбут: «Бу дьон тоҥо сытар мууһу харса суох анньыбыттара. Аны эппин таарыйыахтара диэн куттаммытым».
Онон Үҥкүү Дьэкиимэп көннөрү Дьэкиимэп буолбатах — Дьиэктээх Дьэкиимэп. Дьааҥыга кини дьиэгин, дьии- бэтин-дьээбэтин сөҕөн хойукка диэри уос номоҕо оҥостон кэпсииллэрэ.

Мария СЛЕПЦОВА, Дьааҥы.

Төрүт матырыйаал: Дьиэктээх Дьэкиимэп / М.Слепцова // Кыым.-2020.-Алтынньы 1 күнэ.-С.42.