Булуҥ диэн Саха Республикатын хоту өттүгэр баар улуус. Салалтата Тиксии бөһүөлэккэ баар.

Бу түгэн 2006 сыллаахха Булуҥҥа баахтаҕа үлэлии сырыттахпына буолбута. Үгүс кыһалҕаны көрсөн, хамыыһыйа, бэрэбиэркэ бөҕөнү ааһаммын бэрт эрэйинэн үлэ булан, хоту улууска баахтаҕа барбытым. Тута бульдозориһынан үлэбин саҕалаабытым. Биһигини бөлөх-бөлөх арааран мас баалкы дьиэлэргэ олохсуталаабыттара. Үлэлииргэ син үчүгэйэ, хоту дойду чэбдик, чэгиэн салгына сүрэҕи-быары ортотунан киирэрэ. Бэйэтэ да айылҕаттан бэрт кылгас, сип-синньигэс мастары солуур этим, ону соччо сөбүлээбэтэрбин да, хайыамый, үлэм буоллаҕа дии. Биһиги дойду отугар-маһыгар, халыҥ сис тыаларыгар холоотоххо, айылҕа уратылааҕа харахха быраҕыллара.

Биирдэ түүн таһырдьа тахса сылдьар наадаламмытым. Тахсан, көҕүрэттэн баран, хоту дойду холку-наҕыл түүнүнэн дуоһуйа тура түстүм. Эмискэ баҕайы, хантан да кэлбитэ биллибэккэ, сытыы тыал иэдэспин кымньыылаан, тыбыс-тымныынан хаарыйар курдук буолан ылбыта. «Тыый, бу үлүгэр чуумпуран туран, тыалырбыта тоҕо түргэнэй, дохсунай?» — дии санаабытым. Онтон өйдөөн көрбүтүм, уун утары дохсун буурҕа ытыллан иһэр эбит, онно кыыл табалар омоонноро баарга дылыта да, ытыллар буурҕалыы муннубар тиийэ чугаһаан кэлэригэр табалар омоонноро сүтэн, кырдьаҕас оҕонньор буолан хаалбыта. Көрбүппүн итэҕэйбэккэ турбутум, онтон уоскуйан, өссө Байанай кырдьаҕас илэ бэйэтинэн кэллэ дуу диэбит санаабыттан хайдах эрэ чэпчээн хаалбытым. Оҕонньорум миигин кыбыс-кытаанахтык көрө-көрө: «Дьэ, бу эн, саха киһитэ, үгэһи кэһэннин тоҕо оту-маһы солуугун, үлтү барчалыыгын, мин ону отой буойабын. Урукку өбүгэ дьонун курдук мас мастаан, от оттоон, тирии имитэн, биитэр маһынан арааһы уһанан олоруохтааххын», диэбитэ. Онтон өйдөнүөм икки ардыгар кэлбитин курдук салгынна суураллан сүтэн хаалбыта. Дьиэҕэ хайдах киирбиппин чопчу өйдөөбөппүн, олус соһуйбутум да бэрдэ, киһи итэҕэйиэ суоҕун курдуга.

Ити түгэн кэнниттэн, син ханнык эрэ кэмҥэ, Байанайдыын көрсүһүү төбөбүттэн тахсыбакка сылдыбыта. Онтон сыыйа-баайа умнуллан, үлэлээбитим курдук үлэлээбитим, уурайбатаҕым.

Тыыннаах киһини үөр эккирэтиитэ диэн, дьэ, сүрдээх буоллаҕа, хара баттах манхайар, сүрэх хайдар куттала.

Лааптаптар муораларыгар Улахан Лээхэп арыытыгар сэлии муоһун анаан-минээн көрдүүллэр. Бу сиргэ араас өлөрсүүлээх да, дэннэнии да, арааска тиксии да түбэлтэлэрэ тахсаллара.

Биир уол халыҥ хаары туохтан да иннибэт кыахтаах тэрилинэн хайыта көтүтэн иһэн, арай өйдөөн көрбүтэ, эмиэ бурааннаах икки киһи иһэллэр эбит. «Кимнээх эрэ буолла?» дии саныы турдаҕына, бу көтүтэн кэлбиттэр. Тута кэпсэтэн-ипсэтэн барбыттар, эдэрдэр эбит. Дьиктитэ диэн, уолаттар таҥастара чуолкайдык көстөр, оттон сирэйдэрэ көлөһүннүрбүт ачыкы нөҥүө көстөр курдук. Уол: «Хайдах-хайдах баҕайыный, хараҕым үчүгэй этэ дии», диэн дьиибэргиир. Эдэр дьон тутталлара-хапталлара, саналара-иҥэлэрэ киһиттэн атынын хара маҥнайгыттан атыҥырыы санаабыт. Уолаттар балтараа лиитэрэлээх испиири илдьэ сылдьалларын уос-тиис үллэстэн иһиэххэ дэспиттэр. Онуоха уол өссө да дьиксиммитэ ааспакка: «Ээ, суох, испэппин!» диэн быһаччы аккаастаабыт. «Ыалдьыттар» сөбүлээбэтэхтии көрөн-истэн баран эппиттэр: «Дьэ, күндүлээһиммитин аккаастыыр буоллаххына, оччоҕо сырсыакалаһа оонньоотохпут буолуохтун!» дэһээт, бурааннарын собуоттаан барбыттар. Уол былырыын бу диэки икки уол испииртэн суорума суолламмыт сурахтаахтарын кыл түгэнигэр өйдүү түһэр, бурааныгар олороот, муҥ кыраайынан ойутар, уолуйан хаалбакка, эргийэн-урбайан куотан тыыннаах хаалар.

Ити уолаттар сордоохтор эмискэ көстөн кэлбиттэрин курдук, соннук эмискэ сүтэн, туундара үрүн хаарын кытта суураллан хаалбыттар. Былырыын, кырдьык даҕаны, сэлии муоһун көрдүү сылдьаннар, тэхиньиичэскэй испиири иһэннэр сүһүрбүт икки эдэр уол өлүгүн булбуттарын туһунан дьулаан сурах иһиллибиттээҕэ. Ол уолаттар үөр буолан, орто дойдуга сылдьан, өссө хас киһини соһутуохтара, уолутуохтара биллибэт…

Дмитрий Михайлов

Атын улуустар кутталлаах кэпсээннэрин

Төрүт матырыйаал: 

  • Саха сирин дьулаан түбэлтэлэрэ / [хомуйан оҥордо Д.Д.Михайлов]. — Дьокуускай : Бичик, 2018. — 128 с. — (Көстүбэт эйгэ кистэлэҥэ)

МОДЕЛЬНАЯ БИБЛИОТЕКА «ТРИ-Д: ДЛЯ ДЕЛА, ДУШИ И ДОСУГА»

677018, г. Якутск, ул. Хабарова, д. 27/11
+7 (4112) 21-75-77
3d@cbsykt.ru

Подписывайтесь на нас, следите за самыми актуальными новостями

Будьте с нами в своей любимой социальной сети!

  • Выставку подготовила:
  • Корнилова Р.В.,
  • ведущий библиограф