Киинэ — Хаандыга бөһүөлэк. Төрүттэммит күнэ-дьыла — 1931 сыл ыам ыйын 20 күнэ. Сирин иэнэ — 135,8 тыһ. кв. км. Дьокуускайга диэри ырааҕа: сиринэн — 449 км; уунан — 642 км; салгынынан — 370 км. 2002 сыллааҕы сурутуу көрдөрөрүнэн, олохтоохторун ахсаана: 15 275 киһи. 2002 сыллааҕы сурутуу түмүгүнэн омуктар ахсааннара уонна өлүүлэрэ маннык: сахалар — 5 280 киһи (34,57%); нууччалар — 7 387 киһи (48,36%); украйыыннар — 850 киһи(5,56)%, эбээннэр — 829 киһи (5,43%); татаардар — 167 киһи (1,09%), эбэҥкилэр — 86 киһи (0,56%); атыттар — 676 киһи (4,43%). Улуус киһитин ахсаана 2007 сылга 14 281 киһи.
Улуус Саха Сирин илин өттүгэр тайаан сытар. Сирин ньуура араас. Сыл устата 200—250 мм сөҥүү түһэр. Сүрүн өрүстэрэ — Томпо, Алдан. Улуус иһигэр эриэккэс сир — былыр-былыргыттан ураты баай флоралаах Лэкэ Хайата баар.
Күн бүгүн улууска 9 муниципальнай тэриллии баар, ол иһигэр 2-тэ куораттыы тииптээх. Куораттыы тииптээх бөһүөлэктэргэ 9,2 тыһ. киһи, тыаларыгар 6,1 тыһ. киһи олорор. Тополинай сэлиэнньэтигэр, сүрүннээн, эбээннэр олороллор.
Улууска хорҕолдьун, алтан, сибиниэс, сурьма, молибден, кыһыл уонна үрүҥ көмүс, таас чох, о. д. а. туһалаах баай арааһа баар. Федор Шарыпов кыһыл көмүстээх руднигын туһунан сибидиэнньэлэр өссө 1743—1745 сс. биллибиттэрэ.
Улууска промышленность күүскэ сайдар. Экономикатыгар сүрүн миэстэни чоҕу хостооһун ьлар. Тыа хаһаайыстыбата промышленноһы кытары тэҥҥэ сайдар. Олохтоохтор тыа хаһаайыстыбатынан: сылгы, ынах сүөһүнү, табаны, килиэккэлээх кыылы иитиинэн, кылааннаах түүлээҕи бултааһынынан, оҕуруот аһын үүннэриинэн дьарыктаналлар.
Тополинайга буолбут түбэлтэ
Бу түбэлтэ 2007 сыллаахха буолбут. Кэргэним аах үс буолан Томпо оройуонугар биир саас бултуу бардылар. Тополинай бөһүөлэктэн ыраах биир үүтээҥҥэ хонор чиэскэ тиксибиттэр. Былыр ити диэки хаайыылаах дьо суол тутуутугар үлэлээбиттэрэ. Билигин да ол хаайыылар оннулара баар. Сирдьиттэрэ икки эбээн уолаттара эбит. Киэһэ, утуйалларын саҕана, ол уолаттар массыына иһигэр утуйабыт диэн, үүтээҥнэ киирбэтэхтэр. Түүн үөһэ биир табаарыстарын хаһыытыттан уһуктан кэлбиттэр. Үһүс уоллара, иһим ыарыйда диэн баран, массыынаҕа тахсан сыппыт. Били иккис уолбут, быһах ылан баран хос сыппыт. Сотору буолаат, иккистээн хаһыытаан баран таһырдьа ыстаммыт.
Кэргэним сытан хаалбыт. Нууччалыы иитиилээх буолан, ол-бу аньыы-хара эҥин диэни билбэт бэйэлээх этэ. Соҕотох хаалан баран утуйа сатыы сыппыт. Арай туран, атаҕын үрдүгэр ким эрэ олорбут. Ыарахан баҕайы ыйааһыннаах эбит. Көрдөҕүнэ, бытыктаах нуучча киһитэ олорор үһү. Эргэ баҕайы телогрейкалаах эбит: “Хантан-туохха кэллигит?” — диэн кэпсэтэн барбыт. Туран иһити-хомуоһу тыаһатар, аһыыр эҥин үһү. Кэргэним, кутталыттан кыайан турбат буолан, сыппыт. Били этэринии: “Душа в пятки ушла”, — диэн кэпсиирэ. Сарсыарда туран, түргэн соҕустук хомунан, салҕыы бултуур сирдэригэр барбыттар. Ити үүтээҥҥэ ким да хоммот эбит. Өссө кыра нуучча оҕото көстер үһү, куруук “килиэптэ биэрин” диир эбит. Кэлин олохтоохтор кэпсээбиттэрэ, аччыктаан өлбүт оҕо эбит.
Борук-сорук. Түбэлтэтэ кэпсэтиэх 2 .-С.84.
Книга находится в фондах нашей ЦБС
Источник:
Борук-сорук : Түбэлтэтэ кэпсэтиэх-2 : абааһы кинигэтэ:»КУО» сурунаалтан хомурунньук/ бэлэмнээтэ Елена Иванова: Алдан Лукачевскай ойуулара].- Дьокуускай : Удьуор, 2016. — 274, [1] c. : ил.
- Выставку подготовила:
- Жиркова Н.И.,
- главный библиотекарь