Семен Андреевич Новгородов (13.02.1892—1924) —  Сахалартан бастакы учуонай-лингвист, саха тылынан тахсыбыт бастакы учуобунньуктар ааптардара, тѳрѳѳбүт сахатын тылын чинчийиигэ, сайыннарыыга олоҕун анаабыт уопсастыбаннай диэйэтэл, уhулуччулаах сырдатааччы. 1913 сыл ахсынньытыгар Семен Новгородов Петербург университетын Илиҥҥи факультетыгар үөрэнэн бүтүн Россиятааҕы народнай учууталлар съезтэригэр кыттыбыта, онно оҕолор төрөөбүт тылларыгар үөрэтии наадатын туһунан дакылаат оҥорбута. 1917 с. Саха буквара түөрт тыһыынча экземплярынан тахсыбыта уонна оскуолаларга төрөөбүт тылынан үөрэтиини саҕалаабыта.

НОВГОРОДОВ АЛПААБЫТА

ОБ ОБЪЯВЛЕНИИ ДНЯ РОДНОГО ЯЗЫКА И ПИСЬМЕННОСТИ

ПРЕЗИДЕНТ РЕСПУБЛИКИ САХА (ЯКУТИЯ)
УКАЗ
от 09 февраля 1996 года N 1294
ОБ ОБЪЯВЛЕНИИ ДНЯ РОДНОГО ЯЗЫКА И ПИСЬМЕННОСТИ 

1917 сыллаахха Семен Андреевич Новгородов латинскай алфавикка олоҕуран, сахалыы маассабай алфавиты оҥорбута. «Сахалыы сурук-бичик» диэн кинигэни гаһаарбыта.

Кинигэ аннотацията Закрыть

Бастааҥҥы сурук бичик = Якутский букварь. – Якутск : Государственное изд-во, 1922

1922 с.  «Бастааҥҥытааҕы Сурук- бичик»диэн иккис букубаар бэчээттэнэн тахсар. Ол сыл саха букубаара Саха  оскуолаларыгар тар5аммыта.

Кинигэ аннотацията Закрыть

Сурук бичик оҕо ааҕар кинигэтиниин = Якутский букварь с книжкой для детского чтения. – Москва : Государственное изд-во, 1923. — 84 с.

1923 сыллаахха  Петроградка бэлэмнэммитэ, оччолорго өссө биир букварь «Сурук- бичик» уонна «О5о аа5ар кинигэтэ» бэчээттэммитэ. Бу букварь атыттартан быдан ордук этэ уонна биэс чаастан турара: уус- уран литература, история, география, медицина уонна фольклор.

Кинигэ аннотацията Закрыть

Новгородов, С. А. Во имя просвещения родного народа : сочинения, переписка, материалы / Семен Андреевич Новгородов ; Академия наук СССР, Сибирское отделение, Якутский институт языка, литературы и истории ; [редколлегия: П. А. Слепцов, Г. Г. Макаров, И. Е. Федосеев ; составитель Е. И. Коркина]. – Якутск : Якутское книжное изд-во, 1991. – 231 с. : ил.

С. А. Новгородов төрөөбүтэ 100 сылыгар аналлаах дакылааттар, этиилэр, ыстатыйалар, рецензиялар, фольклорнай уонна литературнай айымньылар суруйуулара, суруктар уо. д. түмүллэн киирдилэр.  Ааҕааччы киэҥ араҥатыгар ананар.

Кинигэ аннотацията Закрыть

Сиэн Мунду. Семен Новгородов : путь первопроходца : документальное повествование / Сиэн Мунду. — Якутск : Бичик, 2017. — 152 с

Айымньы дьиҥнээх чахчыга уонна уус- уран айымньыга олоҕурар. Матырыйаал араас кэмҥэ бэчээттэммит ыстатыйаларга олоҕуран архыып матырыйаалларыгар тирэҕирэн түмүллэн бэчээттэннэ.

Кинигэ аннотацията Закрыть

Лингвист Семен Андреевич Новгородов : хаартыскалар, докумуоннар, ыстатыйалар / Саха Республикатын Президенин администрацията уонна Саха Республикатын Правительствота [уо. д. а. ; хомуйан-түмэн оҥордо, киирии тылы, быһаарыылары суруйда С. А. Попов-Сэмэн Тумат ; фотографии А. И. Винокуров хос түһэриилэрэ ; научный консультант Е. И. Коркина]. – Дьокуускай : Бичик, 2007. – 196 с. : портр., ил.

Кинигэ Саха интеллигенциятын биир чаҕылхай бэрэстэбиитэлэ, саха суругун сайдыытыгар сүҥкэн кылааты киллэрбит Саха интеллигенциятын төрүттээччитэ С. А. Новгородов олоҕун уонна үлэтин туһунан түмүллэн таҕыста.

Кинигэ аннотацията Закрыть

"Сахалыы саҥа, Саха үөрэҕэ Салааланан сайдан Сандааран таҕыстын!"
Алампа

О. Н. Бетлингк и его труд "О языке якутов" : материалы конференции, посвященные 120-летию выхода в свет труда О. Н. Бетлингка "О языке якутов" / [ответственный редактор Е. И. Коркина, Н. Е. Петров]. – Якутск : Якутский филиал СО АН СССР, 1973. — 237 с.

Кинигэ аан бастаан нуучча тылыгар академик О. Н. Бетлингк Саха тылын научнай чинчийии саҕаламмытын көрдөрөр. О.Н.Бетлинг Саха тылын атын түүр уонна монгол тылларыгар тэҥнээн суруйуута сиһилии ойууланар. XIIII-XIIII үйэ айанньыттарын матырыйаалларынан оҥоһуллубут тылдьытА. Ф. Миддендорф, Н. Витзен уо.Д. А., ону тэҥэ А. Я. Уваровскай. 

Кинигэ аннотацията Закрыть

Уваровский, А. Я. Ахтыылар = Воспоминания = Erinnerungen / Афанасий Яковлевич Уваровскай ; [хомуйан оҥордулар: Ю. И. Васильев, Л. В. Жожикова ; сахалыыттан немецтии тылбаастата О. Н. Бетлингк ; немецтииттэн нууччалыы тылбаастата В. И. Рассадин ; нууччалыы тылбааһы редакциялаата Е. И. Коркина]. – Дьокуускай : Бичик, 2003. – 208 с. : ил., портр. ;

Саха уус- уран литературатын бастакы пааматынньыга — «Ахтыы» А. Я. Уваровскай — 1848 с.  19- с үйэ бастакы аҥаарыгар Саха норуотун олоҕун-дьаһаҕын, саха ураты омугун быһыытынан сиһилии арыллыбыттара. Автор Саха норуотун айылҕаттан талаанын уонна дьоҕурун сөҕө- махтайа кэпсиир.

Кинигэ аннотацията Закрыть

"Саха омук тыла үрүйэ уутун курдук сэргэх, сир симэҕин курдук сиэдэрэй"
Амма Аччыгыйа

Түүр омуктар тылларын билэр үрдүк үөрэхтээх Н. Буоппа (Поппе) диэн киһи суруйбут кырамаатыкатыгар олохтоон суруллубута, уонна Бэкээрискэй Буоппа көрөн көннөрбүттэринэн бэчээттэммитэ. 

Кинигэ аннотацията Закрыть

Биһиги тылбыт : кырамаатыка 2-с сыла : саха тыла уларыйарын тэлэрийэрин үөрэҕэ. – Москва : [б.и.], 1926. — 94 с.

Түүр омуктар тылларын билэр үрдүк үөрэхтээх Н. Буоппа (Поппе) диэн киһи суруйбут кырамаатыкатыгар олохтоон суруллубута, уонна Бэкээрискэй Буоппа көрөн көннөрбүттэринэн бэчээттэммитэ. 

Кинигэ аннотацията Закрыть

Саҥа олох : улахан дьон үөрэнэр буукубаардара. — 1927. — 72 с.

Улахан дьон үөрэнэр буукубаардара

Кинигэ аннотацията Закрыть

Саха суругун сайдыытын түөрт түһүмэҕэ:

1920 — с.  сыллар саҥаларыгар диэри-кириллицаҕа олоҕуран сурук- бичик;

1917-1929 сс.латинскай алпаабыкка олоҕурбут Новгородов суруга;

1929-1939 сс. латинскай алпаабыт;

1939 сылтан кириллицаҕа олоҕуран сурук- бичик.

Билиҥҥи Саха алфавита 40 буукубалаах, олортон 33 бэлиэтэ нуучча алфавитын буукубатын билэллэр, онтон атыттара 7 буукуба Саха тылын ураты дорҕооннорун бэлиэтииргэ эбии киллэриллибиттэр.

Пекарский, Э. К. Словарь якутского языка : [в 3-х томах] / Эдуард Карлович Пекарский ; Академия наук СССР. – 2-е изд. – [ Москва] : АН СССР, 1958-1959. –. Т. 1, вып. 1-4. – 1958.

Пекарскай тылдьыта историко-культурологическай пааматынньык.

Кинигэ аннотацията Закрыть

Краткий русско-якутский словарь [Текст: Электронная копия] / Восточно-Сибирский отдел Императорского Русского географического общества ; изданный на средства Якутского областного статистического комитета ; под редакцией Э. К. Пекарского. – Компьютерный файл (1 файл : 59,0 Мб). – 1 электрон. опт. диск (CD-ROM).

 «Словарь якутского языка» Э. К. Пекарского как массивный информационный ресурс, лексикографический и исторический памятник не раз становился объектом многих междисциплинарных исследований. В историко-культурологическом плане словарь отображает языковую картину мира, выявляет исторические особенности временного периода. Более того, четко определяется и выделяется присущее двуязычному энциклопедическому словарю диалектическое единство объективного и субъективного. 

Кинигэ аннотацията Закрыть

Алтан Сарын. Тоҕус этиҥ тойуга : хоһооннор, кэпсээннэр, драма, ыстатыйалар / Алтан Сарын ; хомуйан оҥордо В. Н. Протодьяконов ; хос таһаарыыны бэчээккэ бэлэмнээтэ Л. А. Баишева-Федорова. – Дьокуускай : Айар, 2023. – 272 с.

Алтан Сарын — саха маҥнайгы интэлигиэнсийэтин бэрэстэбиитэлэ, төрөөбүт сылбыт сайдар суолларыгар ураты көрүүлээх бастакы тыл үөрэхтээхтэриттэн биирдэстэрэ. Хомуурунньукка кини уустук дьылҕатын туһунан ахтыылар, архыыа матырыйааллара, тылга сыһыаннаах дириҥ ис хоһоонноох ыстатыйалара киирдилэр.

Кинигэ аннотацията Закрыть

"Ийэ тыл тыыннааҕын тухары – Ол омук чөл тыыннаах,
Төрүт хаан ааттааҕын тухары – алгыс диэн санаалаах!"
Далан

Антонов, Н. К. Материалы по исторической лексике якутского языка / Николай Климович Антонов ; [ответственный редактор И. М. Романов ; предисловие А. П. Окладникова] ; Якутский государственный университет им. М. К. Аммосова. – Якутск : Книжное изд-во, 1971. – 174 . : ил.

В монографии впервые применено тематическое исследование лексики якутского языка в сравнительно-историческом плане. Это позволило автору высказать целый ряд новых выводов о природе прародины предков якутов, о происхождении отраслей хозяйства и религии, а также о государственном устройстве жизни древних якутов. Автор выделил ряд групп возможных якутизмов в монгольских языках. В монографии приведены сотни оригинальных этимологий якутских слов.

 
Кинигэ аннотацията Закрыть

Петрова, Т. И. Саха тыла: функциональнай стиль төрүтэ уонна тыл-өс культурата : саха тыллаах студеннарга көмө кинигэ / Тамара Ивановна Петрова ; М. К. Аммосов аатынан Саха государственнай университета, Саха филологиятын уонна культуратын факультета. – Дьокуускай : ЯГУ изд-та, 1998. – 125 с.

Бу үөрэнэр кинигэ үнүбэрсиэт сахалыы тыллаах устудьуона оскуолаҕа ылбыт билиитигэр тирэҕирэн, ийэ тыл билиҥҥи туругун туһунан сырдатар. манна олох араас эйгэтигэр: математикаҕа, биологияҕа, географияҕа, медицинаҕа, прессаҕа, педагогикаҕа, политикаҕа, промышленностка, спортка, тыл үөрэҕэр, психологияҕа, химияҕа, экономикаҕа сыһыаннаах барыта 2020 тиэрмин суолталаах тыл нууччалыы-сахалыы тылбааһа хомуллан киирдэ

Кинигэ аннотацията Закрыть

Дапсы Мэхээлэ. Биһирэм тыл : саха тылын дьиҥнээх таптааччыларга, харыстааччыларга / Михаил Петрович Алексеев-Дапсы Мэхээлэ. – Дьокуускай : Бичик, 2013. – 367 с.

В книге представлена радиопередача автора книги о культуре якутского языка «Биһирэм тыл», выходящая в эфир с 18 октября 1992 г.

Кинигэ аннотацията Закрыть

Тумат Сэмэн. Өй -сүрэх көрдөбүлүнэн: [чинчийиилэр, көрдөөһүннэр-булуулар, ыстатыйалар, публикациялар, эссэлэр, суоллааҕы бэлиэтээһиннэр] / Сэмэн Тумат. - Дьокуускай : Бичик, 2009. — 444 с. : ил., портр.

В книге якутского писателя, заслуженного работника культуры РС (Я), лауреата Государственной премии им. П. А. Ойунского С. А. Попова-Сэмэн Тумата рассматриваются вопросы якутской литературы.

Кинигэ аннотацията Закрыть

КРАЕВЕДЧЕСКАЯ БИБЛИОТЕКА ИМ. В.Г. БЕЛИНСКОГО

677009, г. Якутск, ул. Ф. Попова, д. 18
+7 (4112) 21‒48‒20
belinka@cbsykt.ru

Подписывайтесь на нас, следите за самыми актуальными новостями

Будьте с нами в своей любимой социальной сети!

  • Использованы материалы из электронной библиотеки  ЦБС Якутск, книги Краеведческой библиотеки им. В. Г. Белинского.
  • Выставку подготовила:
  • Ефремова Нюргуяна Иннокентьевна
  • главный библиотекарь