Оҕо-аймах тапталлаах суруйааччылара
2024 сыл Саха сиригэр — Оҕо саас сыла. Бу быыстапка саха оҕото өйө уһуктуоҕуттан олоҕун устата аргыс оҥостон таптыыр, сөбүлүүр хоһоонноругар, суруйааччыларыгар ананар.
Краткая инструкция:
С помощью кнопки «Заказать книгу» можно сделать предзаказ документа в библиотеке. Уведомление о готовности заказа придет на указанный вами адрес электронной почты.
С помощью кнопки «Читать в ИЛИМ» можно прочитать книгу бесплатно в единой поисковой системе библиотек Якутии.
Петр Николаевич Тобуруокап
Саха Республикатын норуодунай бэйиэтэ
Саха Республикатын үтүөлээх үлэһитэ
Сахалыы оҕо литературатын классига, норуот сөбүлээн ыллыыр ырыаларын автора, сатира уонна юмор маастара, таланнаах кэпсээнньит уонна драматург. Маҥнайгы кинигэтэ «Буквалар мунньахтара» 1948 с. тахсыбыта. Онтон бэттэх хас эмэ уонунан ахсааннаах хоһоонунан, кэпсээнинэн кинигэлэрэ бэчээттэммитэ. Норуокка киэҥник тарҕаммыт элбэх ырыалар тылларын суруйбута.
Оҕолорго хоһоонноро:
Тоҕо?
Тоҕо күммүт тыгарый?
Сирбит сылаас буоллун диэн.
Тоҕо сирбит сылыйар?
Бурдук бөҕө үүннүн диэн.
Тоҕо бурдук үүнэрий?
Килиэп, буулка булуум диэн.
Тоҕо буулка буоларый?
— Оҕом аһаан тоттун диэн.
Тоҕо тото сатыыбыный?
Күүстээх — уохтаах буолуум диэн.
Тоҕо күүстээх буолабыный?
— Тыраахтыры ыытыым диэн,
Сөмөлүөккэ көтүүм диэн,
Муораларга устуум диэн,
Киһи бэрдэ буолуум диэн!
1.Икки тыал ыал-ыал тыалырбыттар,
Ыал-ыал тыаллар табаарыстаспыттар.
Сылы сыллаан ыаллыы тыаллар
Тыалыраллара хайдах табыллар?
2. Икки кэккэ элбэх иһиккэ
Симмиккэ кыайан киирбэккэ,
Эбии икки иһиккэ
Симиллиэх кэмпиэт биһиги иккигэ!
3. Мастаабыттарын-мастаабатахтарын,
Кыралаабыттарын-кыралаабатахтарын,
Кыстаабыттарын-кыстаабатахтарын
Ыйытаарыҥ мастаабыттартан.
4. Өлөксөй өссө көпсө көпсөлөөрү,
Өссө Өлөксөөҥҥө көмөлөһөөрү
Имигэс, синньигэс талаҕы быста,
Илиитин алҕас быста сыста!
Учууталга үөрэммиттэр
Оҕонньоттор, эмээхситтэр,
Учууталга үөрэммиттэр
Ученайдар, инженердэр.
Учууталга үөрэммиттэр
Улууканнаах бөлүһүөктэр,
Ыйга тиийбит космонавтра,
Ый хараабын айааччылар.
Учуутал — ийэ, аҕа,
Учуутал — доҕор, атас,
Уһун сааска умнубакка
Учууталы ытыктыахха!
Эрдэ турбут оҕолор
Элбэхтик да оонньууллар,
Хойут турбут оҕолор
Куоттараахтаан ытыыллар.
Эрдэ турбут оҕолор
Мээчик хапса сылдьаллар,
Хойут турбут оҕолор
Кус сыгынньах сыталлар.
Эрдэ турбут оҕолор
Оол, сөтүөлээн эрэллэр
Хойут турбут оҕолор
Таҥна сатыы сылдьаллар.
Эрдэ турбут оҕолор
Элбэхтик да оонньууллар.
Хойут турбут оҕолор
Хомойоннор ыксыыллар.
Кутуйахтан куттанаахтаан,
Куота-куота ытыыр оҕо,
Баҕачаантан соһуйаахтаан
Маккыраччы ытыыр оҕо
Моряк буолбат,
Летчик буолбат,
Герой буола улааппат.
Режими тутуспакка
Эймэнийэ ытыыр оҕо,
Илиилэрин да сууммакка
Иэрийээхтии ытыыр оҕо
Моряк буолбат,
Летчик буолбат,
Герой буола улааппат.
Оонньуу сылдьан охтон баран
Уурайбакка ытыыр оҕо,
Кыракыйтан, аччыгыйтан
Кыҥкыйданар ытыыр оҕо
Моряк буолбат,
Летчик буолбат,
Герой буола улааппат.
Тула өттум тула хаар,
Чуучугуруур тунал хаар!
Үрүҥ көмүс оһуор тыа
Симэхтэрэ илирдиир,
Кылбачыйар кыым кырыа
Күн уотугар дьиримниир.
Тула өттүм тула хаар,
Чуучугуруур тунал хаар!
Хотоол хонуу сирдэрбэр
Хомурахтар хоммуттар,
Ыарҕа талах кэриилэр
Ыллыктара оспуттар.
Тула өттүм тула хаар,
Чуучугуруур тунал хаар!
Куруппааскы ойуулуур
Кыраһата кылбаарда,
Халыһыйар, дьурулуур,
Хайыһарым кыйаарда.
Тула өттүм тула хаар,
Чуучугуруур тунал хаар!
Халысханнаах сыырдарбар
Хайыһарбын салайдым,
Ыраас кылбаҥ хаардарбар
Ыллыы-туойа дьаарбайдым!
Кып-кыра
Чычып-чаап
Хап-хара
Харахтаах.
Кып-кыра
Чычып-чаап
Чап-чараас
Кынаттаах.
Кып-кыра
Чычып-чаап
Түп-түргэн
Сырыылаах.
Кып-кыра
Чычып-чаап
Үчүгэй да
Үчүгэй!
Миигин кытта, чэй-чэй!
Мэник мээчик, тэй-тэй!
Күөрэгэйи үөрэт
Күөх халлаанна күөрэт!
Мээчик иһэр! Лып-лып
Сымнабастык хап-хап!
Ыраах сыалы сып-сап
Сыыспаккабын тап-тап!
Мээчик-мээчик, тэй-тэй!
Миэхэ тиийэн кэл-кэл!
Күүскэ охсон биэриэм
Күҥҥэ тэйэн тиийиэн!
Миигин кытта, чэй-чэй,
Мэник мээчик, тэй-тэй!
Тэҥҥэ бииргэ оонньуох,
Чэгиэн-чэбдик буолуох!
Кинигэлэрэ:
Константин Николаевич Дьячковскай -Туйаарыскай
Оҕолорго анаан суруйбут бэйиэт, суруналыыс, Саха АССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ. 1957 сыллаахтан ССРС СС чилиэнэ.
К. Дьячковскай литератураҕа 30-с сыллар бүтүүлэригэр киирбит. Оҕолорго аналлаах бастакы хоһоонноро 1936 сыллаахха «Бэлэм буол» хаһыакка бэчээттэммиттэрэ уонна тута биһирэбили ылбыттар.
Хоһооннорун бастакы хомуурунньуга 1953 с. «Мутукча» диэн ааттанан тахсыбыт. Мантан утуу-субуу оҕолорго аналлаах 16 кинигэ тахсар.
Оҕолорго анаан кини саха поэзиятын көмүс фондатыгар киирбит үгүс хоһооннору остуоруйалары, үгэлэри, таабырыннары, чабырҕахтары, поэмалары, олоҥхо-остуоруйаны суруйбута, кинигэ гынан бэчээттэппитэ.
Оҕолорго хоһоонноро:
Үүкэй, үүкэй, үүкэй,
Үүкэй, хантан кэллигит?
- Эбэбиттэн кэллибит.
- — Эбэҥ тугу аһатта?
- — Үүт, сүөгэй иһэртэ,
- Үөлбүт эти сиэттэ.
Ытыспытынан «тас-тас»
Ыллыы-ыллыы охсон
Үчүгэйдээн биэрдибит.
«Үүкэй, үүкэй», — диир эбэм.
Сарсыардааҥҥы
Сахалыы аспыт
Симиин күөрчэх
Сииргэ астык.
Кэл эрэ, ыалдьыт,
Кэпсэтэ, чэйдээ.
Күндү астан амсай,
Күөрчэҕи мэйдээ.
Мин ийэм күөрчэҕэ
Мип-минньигэс.
Күрэҥ тыа
Көтөҕөнөн бүрүллэн,
Көмүс күһүн
Күннэрэ үүннэ.
Уйгу-быйан үллэн,
Уһун-киэҥ күрүөлэннэ,
Чөмчөтүлүннэ,
Түмүлүннэ.
Үтүө сайыны бүгүстээн,
Үктэммит үөрүүгэ,
Хатыҥтан түспүт
Хагдарыйбыт сэбирдэх,
Сиигинэн илгэнэн
Силимэхтэнэн,
Араҕас бэчээт буолан,
Атахха уурулунна.
Күһүҥҥү өссүөн
Көмүс-алтан өҥнөөх
Торҕо бэчээтинэн
Туоһулуур.
Дьоллоох тыйыс кыһын
Тоҥуутун оймуур
Баай-дэлэй докумуон
Баар буолла, доҕотторуом!
Оҕону кытта
Олус доҕордоспут,
От тиэйиитигэр сылдьар
Оҕус маннык дойбохтоспут:
- Сынньана таарыйа, сэһэргээ, Сааһын хаһын буолла?
Оҕо онуоха: — Алталаахпын.
Оҕус соһуйан турда:
— Алаата доҕоор,
Ама, оччо үһүгүөн!
— Адьас кырдьык, алтам.
— Кыра унуохтаах, хачаайы
Кырдьаҕас эбиккин.
Онон оҕустахха, мин
Эдэр да эбиппин.
Үспүн эрэ туолбут
Үөдэни мөҕе-мөҕө,
Үлэлэтэн-көлүйэн
Үлбүрүйэн муҥ бөҕө.
Оҕус-кунан барахсан
Оччо аҕыйах саастааҕын
Оҕо саарбахтаан, аһынан
Одуулаһар быһыылааҕа
Ырааппатым,
Ыраас салгын,
Халлаан үрдүк,
Күөх таас курдук.
Дьиэттэн маҥнай
Чигди устун
Чэччилээтим.
Чыычаах курдук
Көтүөм этэ,
Тыабын-сирбин
Көрүөм этэ.
Тэлгэһэлэртэн
Тэйэ түһэн
Чэччилээммин.
Көҥүс устун
Күөнэх устар,
Мунду эмиэ
Буллугурас.
Көлүйэҕэ
Күөгүлүөххэ,
Сордоҥнуохха,
Соболуохха.
Алыһартан,
Майаҕастан,
Аана, Маайа
Аста астааҥ.
Отут хоско оронноох
Огдоохоон о5онньор
Уһун түүн догдоллон
Утуйбакка олорор.
- Ким эмэ кэлиэ, — диир,
- Кэлгиэ быатын бэлэмниир.
Ойуурбуттан отонноон,
Оҥоойукпун ортолоон,
Ойуу-оһуор тойугу
Оттон-мастан хомуйдум.
Ойуур-чараҥ быыһыгар
Оҥоойукка отоннуур,
Оҕо сааһы санатар
Ол ырыабыт дуорайдын.
Иитиллибит ийэ тыам
Ирбинньэхтээх күндүтүн,
Таҥан айбыт мин ырыам
Татыйыгы өйдөттүн.
Таналайдаах ыаҕаһы
Оҥоойугу толоруҥ,
Тардан биэриҥ, ырыаны —
Оҕо сааспыт доҕорун.
Кинигэлэрэ:
Петр Никифорович Дмитриев—Туутук
РФ суруйааччыларын уонна суруналыыстарын Сойууһун чилиэнэ, саха фольклорун чинчийээччи, оҕо суруйааччыта, тылбаасчыт.
1970 сыллаахха П. Н. Дмитриев оҕолорго анаан «Сайылыгым барахсан» диэн ааттаах бастакы хоһооннорун кинигэтэ бэчээттэммит. Ити кэннэ 10-н тахса хоһоонноох, кэпсээннээх кинигэлэрэ бөрөбүөттэнэн тахсыбыттара. Ааптар сорох айымньылара букубаар, оҕо үөрэҕин кинигэлэригэр киирбиттэр. П. Н. Дмитриев 100-н тахса научно-популярнай уонна фольклорга анаммыт үлэлэри, ыстатыйалары суруйбут.
Оҕолорго хоһоонноро:
Курулатан,
Куугунатан,
Тэйдэ-ойдо таммах —
Түстэ дохсун ардах.
Окко-маска,
Оҕуруокка
Илибириир таммахтар
Иэхэйдэһэр курдуктар.
Этиҥнээх ардах кэнниттэн,
Элгээни, күөлү үрдүнэн
Дьэргэйэн таҕыста курдук
Дьэрэкээн өҥнөөх кустук!
Халлааҥҥа дабайар аартык,
Ыйга ыттар ыраас ыллык
Сандаара, сырдыы турда,
Санааны ыраах угуйда.
Ылыым эрэ ытыспар
Ыллыыр ыллам атаспын,
Тутуум эрэ тарбахпар
Туойар улгум доҕорбун,
Тиэрдиим эрэ тиистэрбэр
Тимир тыллаах хомуспун.
Көтөр араас саҥатынан
Күйгүөрэ сатараан,
Хомусчааным лыҥкынаа,
Күөрэгэйдии дьырылаа,
Татыйыктыыр чыычаахтыы,
Тылыбырыы чугдаарыый!
Сырылас куйааска,
Сүүрүктээх үрэххэ
Сайылыктан өрүү
Сырсабыт сөтүөлүү.
Ийэкэм эппитэ:
«Сөтүөлээ кытыыга!»
Убайым үөрэттэ
Ууга харбыырга.
Ийэкэм эрэнэн
ыыппытын билэбин.
Ол иһин сэрэнэн,
Дириҥэр киирбэппин.
Кырдьаҕастар
Кэпсэтэллэр:
«Тымныы муоһа тостубут,
Көҥдөй көхсө сууллубут…»
Дьыл оҕуһун
Дьэнкир муоһун,
Ханна кэлэн түспүтүн,
Булуох курдук көрөбүн.
Хара тыаҕа,
Кырыысаҕа
Тымныы оҕуһун муоһа
Кыаһаан буолбут, арааһа.
Күнүһүн,
Өрүүтүн
Чаллыр-чоллур тыаһыы,
Таммах үөрэн ыллыыр.
Ириэһинтэн
Иэхэйдэһэн,
Сырса оонньоон эрэллэр
Сырдык, быһый сүүрээннэр.
Халаан уута
Халыҥнаата-
Тымныы көҥдөй көхсө
Долгун буолан мөхсөр.
Өрүс мууһа —
Тымныы муоha,
Күөрэ-лаҥкы лиҥкинии,
Хоту диэки айанныыр.
Тэҥҥэ үктээ,
Дьиэрэҥкэй,
Дэгэйбэхтээ,
Дьиэрэҥкэй.
Мээчик тэҥэ,
Сиртэн тэйэ,
Күүскэ күөрэй
Дьиэрэнкэй.
Үөһээ ойор
Дьиэрэҥкэй,
Өрө көтөр
Дьиэрэҥкэй.
Атах, битий,
Иэдэс, итий,
Тоҕо бэрдэй
Дьиэрэҥкэй!
Улаан дьүһүннээх,
Уһаты ураанньыктаах,
Такымар диэри чаккылаах,
Талыы кэрэ быһыылаах
Тойтоон будьуру кутурук
Тойтоҥолос кулунчук.
Өрүкүйэр көҕүл,
Оонньоколоо көҥүл.
Өрүллэр сүүмэх сиэл,
Ойуоккалаа, өрүү сиэл!
Тойтоон будьуру кутурук
Тойтоҥолос кулунчук.
Такымнынан доҕуйа,
Туйаххынан битийэ
Хатан, эрчим иҥиирдэнэн,
Хаҥыл, эмньик бэйэлэнэн,
Толоон устун уһуннук
Туораахтаныый, кулунчук.
Арыынан аллар алардаах,
Алаадьы төгүрүк хонуулаах,
Айгыр-силик симэхтээх,
Алађаркаан сибэккилээх,
Арыы бөлкөй тыалардаах,
Арылы ыраас уулардаах,
Анал туйгун тутуулаах,
Аныгылыы дьиэлэрдээх,
Алгыс-тойук ырыалаах,
Аатырар үлэһит дьонноох,
Аны саҥа сайылыкка —
Алааспытыгар Арыылаахха.
Атаарыллар ыһыахха,
Атасчааныам, барыахха.
Кинигэлэрэ:
- Выставку подготовил:
- Скрябина Л. В.
- гл. библиотекарь