Попов Семен Андреевич (Тумат) — саха норуодунай суруйааччыта,публицист, литератураны ырытааччы..
С помощью кнопки «Заказать книгу» можно сделать предзаказ документа в библиотеке. Уведомление о готовности заказа придет на указанный вами адрес электронной почты.
С помощью кнопки «Читать в ЛитРес» можно прочитать книгу бесплатно в электронной библиотеке ЛитРес, для этого нужно зарегистрироваться в ЛитРес через библиотеки города Якутска. Правила пользования ЛитРес здесь.
Сэмэн Тумат (Семен Андреевич Попов) – саха норуодунай суруйааччыта, литературнай кириитик, публицист, суруналыыс, тылбаасчыт, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Булуҥ уонна Чурапчы улуустарын бочуоттаах гражданина, , П. А. Ойуунускай аатынан судаарыстыбаннай, СӨ Ил Түмэнин А. П. Илларионов аатынан, СӨ Н. Е. Мординов-Амма Аччыгыйа аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэлэрин лауреата.
Булуҥ оройуонун Тумат нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чурапчы орто оскуолатын (1965), ЯГУ филологическай факультетын (1973) бүтэрбитэ. П.А. Ойуунускай аатынан Литературнай түмэлгэ, «Эдэр коммунист» хаһыат корреспонденынан, Чурапчы улууһун «Саҥа олох» хаһыатыгар, «Маарыкчаан» телерадиостудия кылаабынай эрэдээктэринэн, «Чолбон» сурунаал публицистикатын салаатыгар эрэдээктэринэн (1996-2014) үлэлээбитэ.
Литератураҕа бэйиэт быһыытынан киирбитэ. Маҥнайгы хоһоонноро «Эдэр коммунист» хаһыакка бэчээттэммиттэрэ (1965). «Сылгы кистиир сыһыытыгар» («В долине, где пасутся табуны») диэн бастакы очеркаларын хомуурунньуга 1981 с. тахсыбыта. «Муора арыытыгар олох» («Жизнь на острове среди моря», 1986), «Туундара оhоҕо» («Печка тундры», 1989), «Улуу кыыл тыына» («Дыхание великого зверя, 1992) уонна да атын сэһэннэр хомуурунньуктарын уонна оҕолорго анаан хас да кинигэлэри суруйбута.
Литератураны ырытааччынан киэҥник биллэр. Г.И.Макаров-Дьуон Дьаҥылы, П. А. Ойуунускай, Е.П. Шестаков -Эрчимэн, В.С. Яковлев -Далан, А.С.Бродников, лингвист С. А. Новгородов тустарынан, А.С. Пушкин төрөөбүтэ 200 сааһыгар анаан «А. С. Пушкин и Якутия” диэн кинигэлэри таһаарбыта. Урукку көлүөнэ суруйааччылар В.М.Новиков-Күннүк Уурастыырап, В.С. Яковлев-Далан, В.В. Яковлев, С.И.Тарасов, К.Н. Дьячковский-Туйаарыскай ааттарын үйэтитэр туһугар үгүс үлэлэри суруйар.
Омар Хайям рубаайыларын (2009), Конфуций «Луньюй: беседы и суждения» (2012), татаар суруйааччыларын айымньыларын уо.д.а. сахалыы саҥардыбыта.
Кини 50-ча уус-уран айымньыны, 80-ча публицистическай уонна саха суруйааччыларын айымньыларын түмпүт хомуурунньуктарын суруйан күн сирин көрдөрбүтэ. Билигин өрүүтүн курдук суруйартан илиитин араарбат, үгүс үлэлэри суруйан уонна хомуйан кинигэ таһаартарарга бэлэмниир.
«Уус-уран айымньыны суруйуу, суоллааҕы бэлиэтээһиннэр, тылбаастар, общественнай-публицистическай ыстатыйалар, көрдөөһүннэр, чинчийиилэр, араас хайысхалаах түмүүлэри оҥоруу, айаннааһыннар, ааҕааччылардыын көрсүһүүлэр, кинигэлэри оҥоруу – мин олоҕум арахсыспат аргыстарынан буоллулар…»
Сэмэн Тумат
П. А. Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэ лауреата С. А. Попов — Сэмэн Тумат: биобиблиографическай ыйынньык / Саха Республикатын Национальнай библиотеката. — Дьокуускай : Бичик, 2002. — 64 с.
Биобиблиографический указатель, посвященный творчеству народного писателя, лауреата Государственной премии им. П. А. Ойунского С. А. Попова-Сэмэн Тумат.
Составители: Павлова Валентина Николаевна, Родионова Галина Семеновна
Тумат, Сэмэн.
Эһиги истиҥ, мин сэһэргиим / Сэмэн Тумат. — Дьокуускай : Бичик, 2004. — 238 с.
Суруйааччы бу кинигэтигэр эссе форматынан ааспыты анааран көрүүтэ, көрүдьүөстэр, кэрэ өйдөбүллэр уонна киһини өрө көтөҕөр сырдык юмордаах кэпсээннэрэ киирдилэр.
.
Неймохов, Е.
Таптал түөрт кэмэ : [кэпсээннэр, публицистика] / Егор Неймохов. — Дьокуускай : Бичик, 2000. — 336 c.
Эдэр Сэмэн Тумат кэргэн буолуохтаах кыыһын Прасковья Попованы кытта хайдах билсэ, кэпсэтэ бара сылдьыбыттарын туһунан билиэххитин ба5арар буоллаххытына. Егор Петрович Неймохов, саха норуодунай суруйааччыта, үөлээннэхтэрин, алтыспыт дьоннорун дьиҥ олохторун туһунан суруйбут бу кинигэтигэр «Сирдээҕи аналбыт» диэн сэһэнигэр ааҕыҥ.
Тумат, Сэмэн.
Чуумпуга төрөөбүт хоһооннор / Сэмэн Тумат. — Якутск : ГУП «Агроинформ». — 2000. — 71 с.
Күндү ааҕааччы, эн Сэмэн Тумат хоһооннорун бастакы хомуурунньугун кытта билсэҕин. Кини манна бэйэтин ис иэйиилэрин, сүрэҕин аалар санааларын сааһылаан түмэн киллэрбит.
Тумат, Сэмэн.
Хотугу дойдум хонноҕуттан : [сэһэннэр, кэпсээннэр, үһүйээннэр] / Сэмэн Тумат. — Дьокуускай : Бичик, 2014. — 368 с.
Суруйааччы оҕо сааһа Уһук хотугу сир эйгэтигэр — Лаптевтар муораларын кытылыгар ааспыт бу айымньытыгар олохтоох дьон, омугуттан тутулуга суох, санааларын күүһүнэн, бэйэ-бэйэлэригэр харыстабыллаах сыһыаннарынан, хайдахтаах да ыарахаттары туоруулларын итэҕэтиилээхтик көрдөрөр.
Тумат, Сэмэн. Здравствуй, Арктика! : [из переводов разных лет] / Сэмэн Тумат. — Якутск : Якутский край, 2013. — 88 с.
Автор в книге предлагает русскоязычному читателю свои стихи, также повесть «Остров в белом океане».
Надеемся, что читатель найдет в произведениях те
вечные ценности, о которых нельзя забывать —
любовь и веру в Добро!
Попов, С. А. Повести устья Лены / Семен Андреевич Попов — Тумат Сэмэн. — Якутск : Бичик, 2019. — 160 с.
Автор с беззаветной любовью рассказывает о мужественных жителях Севера. В силу уникального уклада жизни, граничащего с выживанием в экстремальных условиях, они нередко попадают в чрезвычайные ситуации, когда жизнь человека висит на волоске. Эти произведения в переводе на русский язык впервые печатаются отдельным изданием.
Попов, С. А. Улуу кыыл тыына : [сэһэннэр, кэпсээннэр] / Семен Андреевич Попов — Сэмэн Тумат. — Якутскай : Кинигэ изд-вота, 1992. — 176 с.
Ааптар бу кинигэтигэр икки сэһэнэ уонна кэпсээннэрэ киирдилэр. Хоту дойду олохтоохторун үлэлэрин-хамнастарын, бэйэ-бэйэлэригэр иһирэх сыһыаннарын, төрөөбүт айылҕаларын харыстааһыннарын, өбүгэлэрин абыычайдарын сиргэ-буорга тэпсибэккэ илдьэ сылдьалларын туһунан ойууланан көрдөрүллэр.
.
Тумат, Сэмэн. Сүрэх ырыата : [хоһооннор] /Сэмэн Тумат. — Дьокуускай : Сахапечать, 2019. — 95 с. — («Чолбон» сэмсэтэ ; 2019, № 1)
Сэмэн Тумат «Чолбон» сурунаал редакциятыгар 22 сыл айымньылаахтык үлэлээбитэ. Олоҕун 75 сылыгар анаан таптыыр Чолбонун сэмсэтигэр сүрэҕэ туохтан долгуйбутун, үөрбүтүн, санаарҕаабытын туһунан ааҕааччыга күүстээх иэйиини уһугуннарар, үтүө санаалары үөскэтэр хоһооннорун бэлэх уунар.
Тумат, Сэмэн. Номох уонна дьылҕа : [үһүйээннэр]. — Дьокуускай : Айар, 2023. — 160 с.
Сэмэн Тумат уһун сылларга истэн, сурунан хомуйбут номохторо үүнэр көлүөнэҕэ, бүгүҥҥү дьоҥҥо саха сиэрин холобура буолан түмүллэн бу кинигэҕэ киирдилэр.
В книге собраны легенды и предания, услышанные, записанные бережно хранимые автором в назидание молодому поколению.
Тумат, Семен.
У мертвой протоки : [повесть, рассказы, стихи] / Семен Тумат ; [главный редактор В. С. Доллонов]. — Якутск : Сахапечать, 2019. — 95 с.
В этот номер «Библиотеки Полярки» приуроченного 75-летию народного писателя РС(Я) Семена Андреевича Попова-Тумата вошли повесть и рассказы о людях северного края, а также его философские стихи, правдиво передающие душевные переживания автора.
Тумат, Сэмэн.
Оҕо сааһым хоптото / Сэмэн Тумат. — Дьокуускай : Бичик. — 2006. — 160 с.
Сэһэҥҥэ киһи уонна айылҕа, аҕа үөрэҕэ, олох иһин охсуһуу, булт уонна булчут тиэмэлэрэ умсулҕаннаахтык арыллаллар. Оҕолору, улахан да дьону толкуйдатар айымньы.
Тумат, Сэмэн.
Тоотук муоратааҕы сырыылара / Сэмэн Тумат ; [Д. Мухин ойуулара]. — Дьокуускай : Бичик, 2001. — 48 с.
Дьокуускай куоракка олорор Тоотук уол эриэккэс айылҕалаах тус-хоту баар Лаптевтар муораларын хомотугар мүччүргэннээх сырыылардаах сынньалаҥын туһунан кэпсэнэр. Кинигэ айылҕаҕа харыстабыллаахтык сыһыаннаһарга үөрэтэр.
Тумат, Сэмэн. Иэс төлөнүүтэ : [кэпсээннэр, дьүһүйүүлэр, бэлиэтээһиннэр]
/ Сэмэн Тумат ; [Н. Е. Ябловская ойуулара]. — Дьокуускай : «Бичик» кинигэ кыһата. — 1994. — 128 с.
Биирдэ кэлэр олоххо чиэстээхтик, чиэһинэйдик суобастаахтык олорорго хас биирдии киһи дьулуһуохтаах. Ити биһиги айылҕабыт төрүттэрбит иннигэр иэспит. Бу дьиҥ чахчы олохтон суруллубут сэһэннэри кэрэхсээн, ааҕыҥ.
Тумат, Сэмэн. Өс төрөөһүнэ : [сэһэн, кэпсээннэр, новеллалар]
/ Сэмэн Тумат ; [И. И. Корякин ойуулара]. — Дьокуускай : Бичик, 2011. — 108 с. : ил.
«Өс төрөөһүнэ» диэн философскай тосхоллоох сэһэнигэр киһилээх бөрөнөн олох уустук көстүүлэрин, айылҕаҕа, тулалыыр эйгэҕэ сыһыаны тыктаран көрдөрөр. Улахан саастаах оскуола оҕолоругар.
Тумат, Сэмэн.
Батыһыннарыылаах биэ : [кэпсээннэр] / Сэмэн Тумат ; [А. П. Мунхалов ойуулара]. — Дьокуускай : «Бичик» нац. кинигэ кыһата. — 1997. — 80 с. : ил.
Күндү оҕолор, айылҕаны кэрэхсииргэ, көтөргө-сүүрэргэ аһыныгастык сыһыаннаһарга кыһаллыахтаахпыт. Оннук үтүө санаалары үөскэтэр бу кэпсээннэри кытта билсин, ааҕын.
Сэмэн Тумат. Дьикти түбэлтэ / Сэмэн Тумат ; [А. Баишев ойуулара]. — Дьокуускай : Айар, 2021. — 32 с.
Саха норуодунай суруйааччыта Сэмэн Тумат урут буолбут дьикти түбэлтэлэри, ону кытары кыра сылдьан билбит айылҕа сокуоннарын, дьон икки ардынааҕы сыһыаннарын билиһиннэрэр. Кинигэ оскуола үөрэнээччилэригэр, учууталларга ананар.
өйдөбүллэр уонна киһини өрө көтөҕөр сырдык юмордаах кэпсээннэрэ киирдилэр.
.
Сэмэн Тумат. Таба Саха сиригэр хайдах кэлбитэй?: номох / Сэмэн Тумат. Хараҕа суох ат: остуоруйа / Константин Ушинскай; [нууччалыыттан тылбаастаата Сэмэн Тумат]. Эпир уонна буйвол: остуоруйа / [нууччалыыттан тылбаастаата Сэмэн Тумат]. — Дьокуускай: Бичик, 2017. — 32 с.
Былыыр-былыр Кыыл Таба итии дойдуга олорбута. Онтон кини бу тыйыс тымныылаах, хабыс айылҕалаах Саха сиригэр хайдах кэлбитин билэбит дуо? Ол туһунан сиһилии Сэмэн Тумат номоҕор ааҕын. Ону тэҥэ К. Ушинскай «Хараҕа суох ат», филиппиннэр «Энир уонна буйвол» остуоруйалара киирдилэр. Бу айымнылар эппит тылы толорорго, эппиэтинэстээх, тобуллаҕас өйдөөх буоларга үөрэтэллэр алтыспыт дьоннорун дьиҥ олохторун туһунан суруйбут бу кинигэтигэр «Сирдээҕи аналбыт» диэн сэһэнигэр ааҕыҥ.
Тумат, Сэмэн. Өй-сүрэх көрдөбүлүнэн / Сэмэн Тумат. — Дьокуускай : Бичик, 2009. — 441 с.
Сэмэн Тумат урукку сылларга тахсыбыт «Дьуон Данылы», «А. С. Пушкин уонна Саха сирэ», «Эйгэ тардыыта», «Эһиги истиҥ, мин сэһэргиим» диэн саха литературатын боппуруостарыгар сыһыаннаах суруйааччылар айар улэлэригэр чинчийиилэрин салгыы бу үлэтинэн чинэтэр.Кинигэ ааҕааччы киэҥ эйгэтигэр ананар.
Тумат, Сэмэн.
Эйгэ тардыыта / Сэмэн Тумат ; [редактор В. П. Саввинова]. — Дьокуускай : Бичик, 2003. — 112 с.
Кинигэҕэ саха суруйааччыларын айар үлэлэригэр араас сылларга оҥорбут этюдтара уонна олохторун сорох биллибэт өрүттэрин арыйар бэлиэтээһиннэрэ киирдилэр.
Тумат, Сэмэн. Дьуон Дьанылы : / Сэмэн Тумат. — 2-с төгүлүн эбэн таһаарыы. — Дьокуускай : Бичик, 2013. — 272 с.
Биллиилээх фронтовик-поэт, талааннаах тылбаасчыт баай ис хоһоонноох айымньыларын ааптар дириҥ хорутуулаахтык ырытар, бэйиэт олоҕун уустук суолун сиһилии сэhэргиир. Кинигэ Дьуон Дьаҥылы төрөөбүтэ 100 сылын көрсө тахсыбыта. Бу үлэ саха литературоведениятыгар биир үрдүктүк сыаналанар монография буолар.
Эрчимэн. Алгыс тылынан саҕаламмыт литература / эрчимэн ; [хомуйан, тумэн оҥордо С. А. Попов — Сэмэн Тумат]. — Дьокуускай : Бичик, 2007. — 160 с.
Сэмэн Тумат Саха государственнай университетыгар саха салаатыгар үөрэнэр кэмигэр Е. П. Шестаков — Эрчимэн салайар литературнай кружогар сылдьыбыта, кини салалтатынан курсовой уонна научный докладтары суруйбута. Ытыктыыр учууталын эрдэ бэчээттэммэтэх ыстатыйаларын, ону сэргэ саха литературоведениетыгар оҥорбут дьоһуннаах ырытыыларын кытта ааҕааччылар билсиэхтэрэ. Кинигэ Эрчимэн төрөөбүтэ 80 сылыгар ананар.
Лингвист Семен Новгородов суолталаах бэлиэтээһиннэрэ / [хомуйан онордо, быһаарыылары, киирии тылы суруйда С. А. Попов — Сэмэн Тумат ; рукопиһы редакциялаата Р. Р. Жиркова]. — Дьокуускай : Бичик, 2014. — 64 с
Сахалартан бастакы лингвист Семен Андреевич Новгородов Сэмэн Тумат ийэтэ Анна Никитична Попова бииргэ төрөөбүт убайа. Кини саха тылын үөрэтиигэ, национальнай маассабай суругу-бичиги айарга, төрөөбүт норуотун фольклорун хомуйууга, кылгастык да олорон аастар, суолун-ииһин хаалларардыы үлэлээбитэ. Кини ханнык хайысхаларга үлэлээбитин, турууласпытын бу оҥорбут хомуурунньуктан ааҕааччы дьэнкэтик өйдүөҕэ.
Лингвист Семен Андреевич Новгородов : хаартыскалар, докумуоннар, ыстатыйалар / [хомуйан-тумэн оҥордо, киирии тылы, быһаарылары суруйда С. А. Попов-Сэмэн Тумат ; фотограф А. И. Винокуров хос туһэриилэрэ уо.д.а.]. — Дьокуускай : Бичик, 2007. — 196 с. : ил.
Бу кинигэҕэ сахалыы маассабай суругу-бичиги төрүттээбит лингвист С.А. Новгородов олоҕо, айбыт-туппут үлэтэ хаартыскаларга, суруктарга, докумуоннарга уонна ахтыыларга олоҕуран кэпсэниллэр. Ааҕааччы киэҥ эйгэтигэр ананар.
Күн Дьирибинэ.
Талыллыбыт айымнылар /Күн Дьирибинэ ; [хомуйан оҥордо С.А. Попов-Сэмэн Тумат]. — Докуускай, Бичик. — 2003. — 128 с.
Кинигэҕэ саха биллэр үгэһитэ, гражданскай уонна Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа С. А. Саввин-Күн Дьирибинэ төрөөбут 100 сылын көрсө, кини үгэлэрэ, хоһоонноро, фельетоннара уонна ахтыылара киирдилэр.
Далан / [хомуйан оҥордо С. А. Попов-Тумат ; редактор А. Г. Павлов]. — Дьокуускай : Бичик, 2001. — 174 с.
Кинигэҕэ саха норуодунай суруйааччыта В. С. Яковлев-Далан уруу-хаан,
аймах-билэ, доҕор-атас, бииргэ алтыспыт дьоно, биир дойдулаахтарын
ахтыылара киирдилэр. Ону таһынан бөлүһүөк уонна драматург дьоҕурдааҕын бу хомуруунньуктан билиэххэ сөп. Сэмэн Тумат Даланы кытта бииргэ алтыспыта киниттэн элбэххэ үөрэммитэ
В книгу о народном писателе В. С. Яковлеве-Далане вошли воспоминания родных, родственников, близких друзей и земляков из Чурапчинского улуса.
Тумат, Сэмэн. Айылгы туоналаах суруйааччы тэлбит суола : Алексей Бродников, 100 / Семен Андреевич Попов — Сэмэн Тумат. — Дьокуускай : Сайдам, 2017. — 133 с. : ил., портр. — (Саха тулааһын дьоно).
Ааптар Чурапчыттан төрүттээх саха суруйааччыларын киэҥ бэчээккэ сырдатыыга утумнаахтык улэлиир. Кини бу бэлиэтээһиннэрин лирик-бэйиэт, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, суруйааччы, публицист, учуутал Алексей Спиридонович Бродников төрөөбутэ 100 сылыгар анаан суруйда.
Ини-бии Мординовтар / [хомуйан, тумэн онордулар С.А. Попов — Сэмэн Тумат, И. В. Мигалкин]. — Дьокуускай: Бичик, 2006. — 160 с.
Бу таһаарыы саха норуодунай суруйааччыта Н.Е. Мординов-Амма Аччыгыйа төрөөбүтэ 100 сылын туолуутугар ананар. Кинигэ «Бырааттыы Мординовтар» музейдарын матырыйаалларынан оҥоһулунна. Ааҕааччы киэн эйгэтигэр ананар.
Уурастыырап, Күннүк. Айымньылар / Күннүк Уурастыырап ; [редколлегия : Е. И. Михайлова уо.д.а.] — Дьокуускай : Бичик, 2010. -. Т. 1 : Сааскы күөх сарсыарда : хоһооннор / [хомуйан оҥордулар: С. И. Тарасов, С. А. Попов — Сэмэн Тумат]. — 2010. — 192 с.
Бу томҥа саха норуодунай бэйиэтэ В.М.Новиков-Күннүк Уурастыырап лирикатын чулуу хоһоонноро түмүлүннүлэр. Сахалыы ураты сайаҕастык тыынар бу уйаҕас поэзия бүгүҥҥү да ааҕааччы сурэҕэр кэрэтик дьайыаҕа, төрөөбут дойду модун тапталынан сур эйэҕэстик кутуоҕа.
Тумат, Сэмэн. Саллаат дьылҕата : [уус-уран уочарка] / Сэмэн Тумат. — Дьокуускай : Көмүөл, 2011. — 144 с.
Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Иван Михайлович Павлов туһунан документальнай уочарка кинигэтэ кини тус бэйэтин сэһэргээнигэр, бэлиэтээһиннэригэр уонна ол кэм докумуоннарын чахчыларыгар олоҕуран сурулунна.Кинигэ Аҕа дойду Улуу сэриитэ кыайыынан түмүктэммитэ 70 сылын көрсө тахсыбыта.
Тумат, Сэмэн. Олох хатан кырдьыга : [эссе-ахтыы, хоһооннор, пьеса, поэма ; фронтовик-суруйааччылар интервьюлара, сэрии сылларынааҕы кинигэлэр] / Сэмэн Тумат. — Дьокуускай : Бичик, 2015. — 96 с.
Саха норуодунай суруйааччыта, публицист, чинчийээччи, Ceмен Андреевич Попов-Сэмэн Тумат Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии героическай тиэмэтигэр араас сылларга суруйбут ыстатыйалара, бэлиэтээһиннэр, хоһоонноро, поэмата уонна фашистскай Германия халабырдьыттарын утары кырыктаах кыргыһыыларга кыттыыны ылбыт фронтовик-суруйааччыларбыт туһунан матырыйааллар бу саҥа кинигэтитэр түмүлүннүлэр. Улуу Кыайыы 70 сылын көрсө тахсыбыт.
чинчийнилэрин салгыы бу үлэтинэн чинэтэр.Кинигэ ааҕааччы киэн эйгэтигэр ананар.
Омар Хайям. Рубаилар / Омар Хайям ; Сэмэн Тумат нууччалыыттан көҥүл тылбааһа ; [В. Ноева ойуулара]. — Дьокуускай : Бичик, 2009. — 288 с.
Улуу бэйиэти Омар Хайямы Сэмэн Тумат сахалыы саҥарта. Кини Олох уонна Өлүү, Таптал уонна Кэрэ , Көҥүл туһунан дириҥ-далай санааны этэр үтүөкэннээх рубаилары төрөөбүт төрүт тылбытынан ааҕарбытыгар кыах биэрдэ.
Конфуций. Луньюй : [тойонноон этиилэр уонна анаарыылар] / Конфуций ; [Сэмэн Тумат нууччалыыттан көҥүл тылбааһа]. — Дьокуускай : Бичик, 2012. — 320 с.
Конфуций үөрэҕэ Кытай цивилизациятын сайдыытыгар, национальнай өйө-санаата сүрүннэнэригэр тирэх буолбута, конфуцианство диэн аатынан киэҥник тэнийбитэ. Кини үөрэнээччилэрэ учуутал тус бэйэтин сиһилээһиннэригэр олоҕуран, «Луньюй» (Тойонноон этиилэр уонна анаарыылар) диэн кинигэни түмэн таһаарбыттара. Бу кинигэни Сэмэн Тумат сахалыы тылбаастаабыта.
Тумат, Сэмэн. А. С. Пушкин уонна Саха сирэ / С. А. Попов — Сэмэн Тумат. — Дьокуускай : Бичик, 1999. — 160 с.
Кинигэ нуучча Улуу бэйиэтэ А. С. Пушкин төрөөбүтэ 200 сылын туолуутугар ананар. Бэйиэт айымньыларын сахалыы тылга тылбаастааһын историятын түмэн биэриигэ бастакы холонуу буолар.
Тумат, Сэмэн. Пушкин пааматынньыгар : [хоһоон] / Сэмэн Тумат // «Встретимся у Пушкина…» : поэты Якутии — А.С. Пушкину /Составитель И. В. Никитина. — Якутск : Сахаполиграфиздат, 1999. – С. 205.
В книжке-малютке нашей коллеги Ии Васильевны Никитиной, отличника культуры РС(Я), собраны стихи якутских поэтов о А.С.Пушкине на якутском и русском языках.В этот сборник вошло стихотворение Сэмэн Тумата “Пушкин пааматынньыгар”.
Сэмэн Тумат этиилэрэ
• Доҕор, аргыс дьон тустарынан өйдөбүл баар эрэ буоллаҕына, бигэтик олохсуйдаҕына эрэ, суруйааччы олоххо тутуһардаах буолсу быһыылаах…
• Олох будулҕаннаах суолун тутуһан айбыт-туппут үлэбит омооно тибиллибэккэ көстө-биллэ, бэйэтин үйэтин кырдьыгын кэпсии-ипсии, чаҕаара сылдьыахтын дуу бу курдук, күндү ааҕааччым, ситиниэхэ сытара буолаарай суруйааччы киһи дьоло-соргута.
• Суруйааччы саллар сааҺын тухары иэстээх сылдьар, хайаан да туохха эрэ махтаныахтаах, кини тугу эрэ санатыахтаах, өйдөтүөхтээх диэн мөккүөргэ уһаарыллар.
• Дьиҥнээх суруйааччы диэн эппиэтинэс, көлүөнэни, бириэмэ кэрчигин өрүһүйэр толкуйдаах киһи буолуохтаах.
• Тугу эрэ оҥорбуттаах буолуу, үчүгэйи санаабыттаах буолуу – бу киһи дьоло.
Источники: Фотография с сайта archive.ysia.ru